Αφορμή η 11η Φεβρουαρίου, η οποία έχει καθιερωθεί, με ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ως Διεθνής Ημέρα των Γυναικών και των Κοριτσιών στην Επιστήμη, προκειμένου να επιτευχθεί η πλήρης και ισότιμη πρόσβαση και συμμετοχή στην επιστήμη για τις γυναίκες και τα κορίτσια αλλά και η περαιτέρω υιοθέτηση της ισότητας των φύλων και της χειραφέτησης των γυναικών και των κοριτσιών.
Tο έμφυλο χάσμα που καταγράφεται δυστυχώς ακόμα και σήμερα, παρά την πρόοδο και την εξέλιξη των κοινωνιών, σε πολλούς τομείς της ζωής και δράσης μας, αναδεικνύεται έντονα και στον νευραλγικό τομέα της έρευνας και της επιστήμης σε διεθνές μάλιστα επίπεδο. Το εν λόγω χάσμα έχει δυσμενείς επιπτώσεις όχι μόνο για τη γυναίκα αλλά για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, καθώς θεωρείται ότι μειώνει την καινοτομία και την ανάπτυξη που θα μπορούσαν να είχαν επιτευχθεί με την πλήρη και ισότιμη συμμετοχή γυναικών σε επιστημονικούς κλάδους αιχμής και αφήνει σημαντικές ευκαιρίες ανεκμετάλλευτες. Ευκαιρίες που θα μπορούσαν με την αξιοποίησή τους να οδηγήσουν σε ακόμα μεγαλύτερη πρόοδο και εν τέλει στην κατάκτηση μιας υψηλότερης ποιότητας ζωής για τα μέλη των σύγχρονων κοινωνιών. Το μήνυμα του Γενικού Γραμματέα Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, για τη σπουδαιότητα της σημερινής ημέρας, είναι δυνατό: «Σε αυτήν τη Διεθνή Ημέρα για τις Γυναίκες και τα Κορίτσια στην Επιστήμη, επισημαίνουμε μια απλή εξίσωση: Περισσότερες γυναίκες και κορίτσια στην επιστήμη ισοδυναμούν με καλύτερη επιστήμη. Οι γυναίκες και τα κορίτσια φέρνουν τη διαφορετικότητα στην έρευνα, διευρύνουν τη δεξαμενή των επαγγελματιών της επιστήμης και παρέχουν νέες προοπτικές στην επιστήμη και την τεχνολογία, προς όφελος όλων» (Βλ. αναλυτικά: 11 Φεβρουαρίου 2023 – Διεθνής Ημέρα για τις Γυναίκες και τα Κορίτσια στην Επιστήμη. – Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ – Greece (unric.org)).
Επομένως, ως ενεργά μέλη της κοινωνίας οφείλουμε να ενώσουμε τη φωνή μας και να στηρίξουμε με όλες μας τις δυνάμεις την ισότιμη πρόσβαση και συμμετοχή των γυναικών και των κοριτσιών στην έρευνα και την επιστήμη, που αποδεικνύεται ότι θα έχει πολλά οφέλη, τα οποία δεν πρέπει να αγνοηθούν ή να τα παραβλέψουμε εξακολουθώντας να προσεγγίζουμε στερεοτυπικά, με παρωπίδες και «κουτάκια» τόσο σημαντικά ζητήματα. Είναι δεδομένο ότι η συνεργασία, με ίσους όμως όρους, ανδρών-γυναικών σε κομβικής σημασίας επιστημονικούς κλάδους θα διευρύνει ορίζοντες και θα ανοίξει νέες προοπτικές στην έρευνα και την επιστήμη σε μια εποχή κατά την οποία άλλωστε ερχόμαστε αντιμέτωποι με καινούργια δεδομένα και διαφορετικές από το παρελθόν προκλήσεις – πολύ σοβαρές προκλήσεις που χρήζουν μιας πιο αποτελεσματικής διαχείρισης και ολιστικής προσέγγισης.
Το μήνυμα της Διεθνούς Ημέρας για το 2023 είχε συνοψιστεί στην υπενθύμιση της ευθύνης μας να «να αντιμετωπίσουμε τις προκαταλήψεις λόγω φύλου στους τομείς STEM (επιστήμες, τεχνολογία, μηχανική και μαθηματικά) και να δώσουμε τη δυνατότητα στα κορίτσια και τις γυναίκες να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους στην επιστήμη». Είναι αξιοσημείωτο ότι με στοιχεία της UNESCO, ένας μικρός αριθμός γυναικών έχει δυναμική συμμετοχή στην έρευνα διεθνώς. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να προωθηθεί η καθολική και ισότιμη πρόσβαση και συμμετοχή των γυναικών και των κοριτσιών στην επιστήμη. Πηγή έντονου προβληματισμού αποτελούν τα στοιχεία που δημοσιεύονται από τον ΟΗΕ (βλ. αναλυτικά εδώ), σύμφωνα με τα οποία:
- Οι γυναίκες λαμβάνουν μικρότερα ερευνητικά κονδύλια και αντιπροσωπεύουν το 33,3% όλων των ερευνητών.
- Μόνο το 12% των μελών των εθνικών επιστημονικών ακαδημιών είναι γυναίκες.
- Σε τομείς αιχμής όπως η τεχνητή νοημοσύνη, μόνο ένας στους πέντε επαγγελματίες (22%) είναι γυναίκα.
- Οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν μόνο το 28% των αποφοίτων μηχανικών και το 40% των αποφοίτων στην επιστήμη των υπολογιστών και την πληροφορική.
- Οι ερευνήτριες τείνουν να έχουν συντομότερη, λιγότερο καλά αμειβόμενη σταδιοδρομία. Το έργο τους δεν παρουσιάζεται ισότιμα σε περιοδικά υψηλού κύρους ενώ συχνά παραβλέπονται για προαγωγή.
Βάσει των προαναφερθέντων διαπιστώνουμε ότι ακόμα και σήμερα που θα αναμέναμε να μην υφίστανται οι «διαχωριστικές γραμμές» που αποτρέπουν την ισότιμη πρόσβαση κοριτσιών-αγοριών, γυναικών-ανδρών, στην έρευνα και την επιστήμη, τα κορίτσια και οι γυναίκες εξακολουθούν να «μένουν πίσω», να αναστέλλουν τα σπουδαία όνειρά τους για πρόοδο, για επιστημονική εξέλιξη και κοινωνική ανέλιξη. Όσες τελικά αποφασίζουν, παρά τις αντιξοότητες και τις σκληρές για εκείνες συνθήκες, να προχωρήσουν στην επιστήμη τους, αναγκάζονται σε πολλές περιπτώσεις να δώσουν αγώνες σε πολλά μέτωπα και καθημερινές μάχες για να «επιβιώσουν» σε ανδροκρατούμενους χώρους.
Επομένως, η καταπολέμηση των στερεοτύπων, σύμφωνα με τα οποία τα κορίτσια δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν αντίστοιχη πρόοδο με τους άντρες σε συγκεκριμένους επιστημονικούς τομείς (όπως στα μαθηματικά, στη φυσική, στους υπολογιστές κλπ.) πρέπει να καταπολεμηθεί, ώστε στην πράξη να δοθούν οι ίδιες ευκαιρίες σε κορίτσια και αγόρια να διαπρέψουν σε νευραλγικής σημασίας τομείς. Οι σύγχρονες κοινωνίες μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος και της ολοκληρωμένης -για αυτά τα φλέγοντα θέματα- ενημέρωσης των πολιτών, έχουν τη δυνατότητα αλλά και τη δύναμη να καταπολεμήσουν, στην πράξη, τα στερεότυπα που αποτρέπουν τα κορίτσια και μετέπειτα τις ενήλικες από το να ονειρεύονται και να αγωνίζονται με πάθος για την κατάκτηση υψηλών επιστημονικών τους στόχων.
Η παρότρυνση προς μια νεαρή γυναίκα, που όλες εμείς οι γυναίκες μπορεί να την έχουμε ακούσει στην πορεία της ζωής μας, να ακολουθήσει έναν επιστημονικό κλάδο και μετέπειτα ένα επάγγελμα που «ταιριάζει στη φύση της», ώστε εάν αποφασίσει να γίνει μητέρα να είναι κοντά στα παιδιά της, αποτελεί μια σαφή διάκριση μεταξύ των φύλων. Αυτό που περιμένουμε να συμβεί στο μέλλον, για τις νεότερες τουλάχιστον γενιές, είναι η ισότιμη συμμετοχή τόσο στον επιστημονικό τομέα όσο και τον επαγγελματικό στίβο. Να δίνονται, δηλαδή, οι ίδιες ευκαιρίες με τους άνδρες, και στις γυναίκες να εξελιχθούν επαγγελματικά, χωρίς να καλούνται να επιλέξουν μεταξύ «μητρότητας» και «καριέρας», όπως αντίστοιχα ένας άντρας δεν καλείται να επιλέξει μεταξύ «πατρότητας» και «καριέρας», αλλά είναι δεδομένο ότι ένας άντρας θα διεκδικήσει τα όνειρά του και στον επαγγελματικό και στον προσωπικό τομέα. Όταν υπάρξει ένα ισότιμο μοίρασμα ευθυνών σε όλα τα επίπεδα, τότε η συνύπαρξη των φύλων θα είναι ουσιαστική και σε τελική ανάλυση ας μη μας διαφεύγει μια ακόμα παράμετρος του θέματος – ότι είναι σημαντικό και οι πατεράδες να έχουν χρόνο με τα παιδιά τους και αυτό θα επιτευχθεί όταν βιώσουμε την ισότητα των φύλων στην πράξη και όχι στη θεωρία.
Οφείλουμε επίσης να αναδείξουμε τους κρίσιμους εκείνους παράγοντες που λειτουργούν με αρνητικό πρόσημο, εμποδίζοντας μια γυναίκα από το να διεκδικήσει ισότιμα με τους άνδρες τη δική της θέση στον τομέα της έρευνας και σε επιστημονικούς κλάδους αιχμής. Ειδικότερα, δεν μπορούμε να μην εστιάσουμε στο γεγονός ότι γυναίκες και στη χώρα μας αναγκάζονται σε πολλές περιπτώσεις -για μία σειρά λόγων, εκ των οποίων ένας πολύ σοβαρός λόγος έγκειται στην έλλειψη ουσιαστικής βοήθειας ώστε να συνδυάσουν μητρότητα με καριέρα, καθώς και στην έλλειψη ισχυρών κινήτρων για να φτάσουν στην κορυφή της επιστημονικής και επαγγελματικής ιεραρχίας – να κάνουν πίσω στα όνειρά τους που αφορούν στην πρόοδό τους στις επιστημονικές εξελίξεις και στην επιστημονική έρευνα. Αναγκάζονται να αρνηθούν υψηλόβαθμες θέσεις και να είναι επικεφαλής επιστημονικών ομάδων. Το μισθολογικό χάσμα σαφώς και λειτουργεί αποθαρρυντικά και αποτρεπτικά ώστε να διεκδικήσει μια γυναίκα, ιδίως εάν είναι και μητέρα, μια εξίσου σημαντική θέση με τον άνδρα στον τομέα της έρευνας και της επιστήμης. Συνεπώς, πολλοί είναι οι παράγοντες που καθιστούν δυσχερή την πλήρη και ισότιμη πρόσβαση και συμμετοχή γυναικών και κοριτσιών στην επιστήμη. Συμπεραίνουμε ότι ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε είναι δύσκολος και μακρύς ακόμα, αλλά οφείλουμε να διεκδικήσουμε την ισότητα στην πράξη, πιστεύοντας ότι μέσω αυτής θα επιτύχουμε σημαντικά και πολλαπλά οφέλη για τις κοινωνίες μας και βέβαι ένα πιο ποιοτικό μέλλον για τις νέες γενιές.
Αναμφίβολα μια γυναίκα που συμμετέχει ενεργά και κατακτά κορυφές στην επιστήμη της αποτελεί ένα πολύ θετικό και φωτεινό πρότυπο τόσο για την οικογένειά της όσο και για την ευρύτερη κοινωνία. Συνεπώς, η οργανωμένη Πολιτεία πρέπει να στηρίξει και να ενισχύσει τον ρόλο της γυναίκας στην επιστήμη. Να υποστηρίξει, έμπρακτα, την εργαζόμενη μητέρα, παρέχοντάς της την πολύτιμη ευκαιρία να προσφέρει τα μέγιστα στην επιστήμη και ταυτόχρονα το κίνητρο να προχωρήσει την πορεία της και να μη μείνει στάσιμη ή ακόμα και να αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη θέση της.
Συνοψίζοντας, όπως εύστοχα έχει ειπωθεί «η γυναίκα έχει ανάγκη την επιστήμη και η επιστήμη τη γυναίκα». Αξίζει επομένως να κρατήσουμε στο μυαλό μας ότι όλοι οι επιστημονικοί κλάδοι και βέβαια και οι επιστήμες αιχμής προϋποθέτουν -για την πλήρη διεύρυνση και ανάπτυξή τους- την ισότιμη συμβολή των φύλων. Το ζήτημα είναι καίριας σημασίας για τη διασφάλιση ενός πιο ποιοτικού μέλλοντος για τη νέα γενιά.
