Το τελευταίο χρονικό διάστημα, λαμβάνουν χώρα πολύκροτες ποινικές δίκες για τα πρόσφατα στυγερά εγκλήματα που διαπράχθηκαν και συγκλόνισαν την κοινή γνώμη.
Στοιχεία των σχετικών δικογραφιών τόσο κατά την προδικασία και την ανάκριση όσο και κατά την κύρια δίκη βγαίνουν αποσπασματικά στο δημοσιογραφικό αέρα και σχολιάζονται ποικιλοτρόπως τόσο στην τηλεόραση από δημοσιογράφους όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τους χρήστες. Mε αφορμή τα ανωτέρω θα αναλύσουμε τις θεμελιώδεις αρχές της ποινικής δίκης, την αρχή της δημοσιότητας και την αρχή της προφορικότητας, που είναι αλληλένδετες μεταξύ τους, διότι χωρίς προφορικότητα της διαδικασίας δεν νοείται δημοσιότητα. Επίσης θα αναλυθεί ποιο στάδιο της ποινικής δίκης διέπει η αρχή της δημοσιότητας και πότε αυτή εφαρμόζεται καθώς και σε ποιες περιπτώσεις διαστρεβλώνεται.
Για ποιον λόγο θέσπισε ο νομοθέτης την αρχή της δημοσιότητας στην ποινική δίκη;
Ο βασικότερος δικαιολογητικός λόγος νομοθετικής θέσπισης της αρχής δημοσιότητας στην ποινική δίκη ήταν η επιτακτική ανάγκη της καθιέρωσης της εμπιστοσύνης των πολιτών στην απονομή της δικαιοσύνης από τα δικαστήρια. Άλλοι λόγοι είναι η επαύξηση του αισθήματος ευθύνης των δικαστών, αλλά και των υπολοίπων μετεχόντων στη διαδικασία όπως οι μάρτυρες, οι πραγματογνώμονες κ.τ.λ. και η επίτευξη του στόχου της δίκαιης δίκης για τον κατηγορούμενο, καθόσον με τις αρχές της δημοσιότητας και κατά δεύτερον της προφορικότητας αποφεύγονται και δικαστικές αυθαιρεσίες ως προς το σχηματισμό της πλήρους δικανικής πεποίθησης.
Τι ορίζεται αρχή της δημοσιότητας;
Το άρθρο 93 του Συντάγματος εισάγει την αρχή της δημοσιότητας σε κάθε φύσεως δίκη και το άρθρο 329 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας εξειδικεύει τη συνταγματική επιταγή για την Ποινική δίκη. Πιο συγκεκριμένα στο άρθρο 1 του εν λόγω άρθρου αναφέρεται ότι « Η συζήτηση στο ακροατήριο καθώς και η απαγγελία της απόφασης, γίνονται δημόσια σε όλα τα ποινικά δικαστήρια και επιτρέπεται στον καθένα να παρακολουθεί ανεμπόδιστα τις συνεδριάσεις. Απαγορεύεται όμως η παρουσία στο ακροατήριο προσώπων που κατά την ελεύθερη κρίση εκείνου που διευθύνει τη συζήτηση δεν συμπλήρωσαν το 18ο έτος της ηλικίας τους». Το εν λόγω άρθρο στις επόμενες παραγράφους προβλέπει και την εξαίρεση από την αρχή της δημοσιότητας για συγκεκριμένες υποθέσεις, που για συγκεκριμένους λόγους διεξάγονται «κεκλεισμένων των θυρών» , (λ.χ ανηλικότητα κατηγορουμένων, εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας) , όμως εδώ δεν θα μας απασχολήσει παραπάνω η εν λόγω εξαίρεση.
Σε ποιο στάδιο της ποινικής δίκης εφαρμόζεται η αρχή της δημοσιότητας;
Η ποινική δίκη χωρίζεται σε δύο επί μέρους στάδια. Στην προδικασία και στην Κύρια διαδικασία στο ακροατήριο. Η διάκριση αυτή μεταξύ άλλων λόγων έχει σημασία και για τη δημοσιότητα. Στο πρώτο στάδιο της προδικασίας και κατά τη διενέργεια των επιμέρους ανακριτικών πράξεων όπως συλλήψεις, έρευνες , ανάκριση εκτός του ότι δεν θα βοηθούσε την ποινική διαδικασία να γίνονται δημοσίως είναι και πρακτικά αδύνατο να γίνουν. Βέβαια στην πράξη είναι συχνό φαινόμενο να δημοσιεύονται μέσω των Μ.Μ.Μ στοιχεία της ανάκρισης , όπως αυτούσιες καταθέσεις υπόπτων και μαρτύρων, απολογίες και αποδεικτικά στοιχεία. Αυτό είναι αθέμητο καθόσον όλα τα παραπάνω λαμβάνουν χώρα πριν επιληφθεί ο αρμόδιος εισαγγελέας ή ανακριτής.
Αντιθέτως αναγκαία εμφανίζεται η δημοσιότητα στην κύρια διαδικασία, δηλαδή στην διάρκεια της συζήτησης της υπόθεσης στο ακροατήριο. Η αποκάλυψη της αλήθειας και η ορθή εφαρμογή του δικαίου συνδέονται άμεσα με τη δημοσιότητα.
Πώς συνδέεται η αρχή της δημοσιότητας με τη δημοσιογραφία και το δικαστικό ρεπορτάζ; Επιτρέπεται ή όχι η αναμετάδοση μιας Ποινικής δίκης από τα Μ.Μ.Ε;
Σε ό,τι αφορά την άμεση λαϊκή δημοσιότητα είναι επιβεβλημένο να υφίσταται κατά την εξέλιξη μιας ποινικής δίκης στο ακροατήριο. Σε ό,τι αφορά τη δημοσιότητα της ποινικής δίκης από άποψη δημοσιογραφικής κάλυψης, κατ΄ αρχήν είναι θεμιτό να υφίσταται, προκειμένου η κοινή γνώμη να πληροφορείται για τα ουσιώδη σημεία που διαδραματίζονται σε μία ποινική δίκη.
Εξ’ άλλου το δικαστικό ρεπορτάζ είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της δημοσιογραφίας και καταξιωμένοι δημοσιογράφοι στην πλειοψηφία τους παρέχουν την ορθή και περιεκτική πληροφόρηση μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης για όσα διαδραματίζονται στις πολύκροτες ποινικές δίκες, τονίζοντας τα κύρια σημεία τους και αποφεύγοντας τις ανούσιες λεπτομέρειες που στην πλειοψηφία τους δεν ενδιαφέρουν την κοινή γνώμη παρά μόνο τους παράγοντες της δίκης.
Και ενώ το δικαστικό ρεπορτάζ, δηλαδή η δημοσιογραφική κάλυψη των ουσιωδών σημείων των πολύκροτων δικών ορθώς υφίσταται, ωστόσο αυτό που με νομοθετική ρύθμιση απαγορεύεται (Ν.3090/2002) είναι η αυτούσια ραδιοφωνική, τηλεοπτική ή κινηματογραφική κάλυψη της δίκης η οποία μπορεί να επιτραπεί μόνο σε περιπτώσεις που συντρέχει ουσιώδες δημόσιο συμφέρον, κατόπιν σχετικής απόφασης του δικαστηρίου έπειτα από συναίνεση τόσο του εισαγγελέα όσο και των διαδίκων. Ο νομοθέτης ορθώς θέσπισε την κατά κανόνα απαγόρευση της αυτούσιας αναμετάδοσης μιας δίκης , καθόσον εγκυμονεί ο κίνδυνος να καταστεί η δίκη ένα εμπορικό προϊόν με στόχο την εκτόξευση της ακροαματικότητας , στο βωμό της οποίας εκφυλίζεται η έννοια και το περιεχόμενο της δημοσιότητας. Εστίαση του δημοσιογραφικού φακού σε ασήμαντες λεπτομέρειες κατά την κύρια δίκη, παραβλάπτουν θεμελιώδη δικαιώματα του κατηγορουμένου με τη γνωστοποίηση ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, επαυξάνουν την ηθική του ταπείνωση και την ισοπέδωση του τεκμηρίου αθωότητας.
Πέρα από αυτό αναφορά ασήμαντων λεπτομερειών, συναισθηματικές προσεγγίσεις και ανεπαρκής νομική παιδεία κάποιων δημοσιογράφων, ενέχουν τον κίνδυνο της παραπληροφόρησης του κοινού και της αμφισβήτησης του δικαιοδοτικού ρόλου των δικαστηρίων και των δικαστικών λειτουργών, ειδικά κατά το στάδιο της προδικασίας που κάθε νέο στοιχείο κρίσιμο για ένα έγκλημα πρέπει να το γνωρίζουν οι αρμόδιοι λειτουργοί της δικαιοσύνης και μόνο προκειμένου να περατωθεί η έρευνα με σωστό τρόπο και να επιφέρει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα που είναι η αναζήτηση της αλήθειας.
Τι συνέπειες επιφέρει η παραβίαση της αρχής της δημοσιότητας στο δικαστήριο;
Όμως στην κύρια διαδικασία η παραβίαση της αρχής της άμεσης δημοσιότητας ελέγχεται αναιρετικά και είναι ένας από τους βασικούς λόγους αναίρεσης μιας ποινικής απόφασης. (510παρ 1. Κ.Ποιν.Δικ.) Επί μέρους αρχές της αρχής της δημοσιότητας είναι και η αρχή της δημόσιας απαγγελίας των ποινικών αποφάσεων, η αρχή της δημοσίευσης της μειοψηφούσας γνώμης στη δικαστική απόφαση και φυσικά η αρχή της προφορικότητας την οποία θα αναπτύξουμε στη συνέχεια.
Πώς ορίζεται η αρχή της προφορικότητας ;
Η αρχή της προφορικότητας της ποινικής διαδικασίας ρυθμίζεται στο άρθρο 331 του Κώδικα Ποινικής δικονομίας. « Η συζήτηση στο ακροατήριο διεξάγεται προφορικά και προφορικά απαγγέλλεται η δικαστική απόφαση».
Πιο συγκεκριμένα προφορικά λαμβάνουν χώρα στο ακροατήριο η εξέταση των μαρτύρων, οι αγορεύσεις των συνηγόρων υπεράσπισης και υποστήριξης της κατηγορίας αντιστοίχως , η ανάγνωση των εγγράφων, οι ερωτήσεις του εισαγγελέα και των δικαστών στον κατηγορούμενο και όλα τα επιμέρους στάδια της ακροαματικής διαδικασίας.
Η παραβίαση της αρχής της προφορικότητας ελέγχεται ομοίως αναιρετικά και είναι λόγος αναίρεσης (510 παρ. 1. Κ Ποιν. Δικ) , καθόσον η ίδια διάταξη που ισχύει για την αρχή της δημοσιότητας ερμηνεύεται διασταλτικά και για την αρχή της προφορικότητας.
Κατόπιν όλων των ανωτέρω οι αρχές της δημοσιότητας και της προφορικότητας κατά την Κύρια διαδικασία στο ακροατήριο της ποινικής δίκης είναι θεμελιώδεις αρχές της ποινικής διαδικασίας και συμβάλλουν καθοριστικά στην ορθή απονομή της δικαιοσύνης με την εμπέδωση της εμπιστοσύνης των πολιτών σε αυτήν.
Ο Ηρακλής Μουράβας είναι Δικηγόρος Βόλου, Μ.Δ.Ε Εμπορικού και Αστικού Δικαίου
