των Βίκτωρα Τσιλώνη, Νικόλαου – Αθανάσιου Αποστολίδη και Μαριαλένας Πισσά[1]
1. Η ανάγκη σύστασης Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων
«Η διαπίστωση των συνθηκών και των αιτίων της μοιραίας ανατροπής και βύθισης του αλιευτικού σκάφους, με συνέπεια την τραγική απώλεια πολυάριθμων συνανθρώπων μας, προϋποθέτει ενδελεχή έρευνα των πραγματικών γεγονότων και πολύπλοκες τεχνικές κρίσεις ώστε να αναδειχθούν, με την επιβαλλόμενη ακρίβεια και πληρότητα, τα περιστατικά του ναυαγίου και τα δεδομένα έρευνας και διάσωσης που αντιμετώπισαν οι αρμόδιοι φορείς». (δική μας έμφαση)
Η Ελλάδα συνταράχτηκε για άλλη μια φορά. Η χώρα παρέλυσε ξανά στην είδηση ενός ακόμη πολύνεκρου-συλλογικού δυστυχήματος, το οποίο κάνει όλους να αναρωτιούνται για το τι πραγματικά κρύβεται πίσω από το συμβάν αυτό, σε ποιον πρέπει να αποδίδονται ευθύνες για πράξεις ή/και παραλείψεις και ποιος πραγματικά είναι αρμόδιος για τη διερεύνηση ενός τέτοιου πολύνεκρου ατυχήματος (μέχρι τώρα ο αριθμός των επιβεβαιωμένων θυμάτων ανέρχεται στους 78 σύμφωνα με ανακοίνωση του Αρχηγείου Λιμενικού Σώματος Ελληνικής Ακτοφυλακής, αλλά περί τους 643 σύμφωνα με μία πρώτη ανεπιβεβαίωτη εκτίμηση (747 επιβαίνοντες – 104 επιζώντες = 643 νεκροί). Τα ξημερώματα της Τετάρτης 14 Ιουνίου 2023 στα ανοιχτά της Πύλου έγινε γνωστή η είδηση της βύθισης ενός αλιευτικού σκάφους, το οποίο μετέφερε έναν τεράστιο αριθμό μεταναστών (747 άτομα σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις). Οι εικόνες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας σοκάρουν. Περισσότερο ωστόσο σοκάρουν οι ανατριχιαστικές καταθέσεις των επιζώντων μαρτύρων, οι οποίοι περιγράφουν απίστευτα απάνθρωπες συνθήκες μεταφοράς ανθρώπων στοιβαγμένων σαν ψάρια μέσα σ’ ένα σαπιοκάραβο.
Είναι αναμφίβολο ότι η τραγωδία αυτή έχει συγκλονίσει όχι μόνο τη χώρα μας αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη, με εκτενέστατες αναφορές στο διεθνή τύπο και αναφορά μέχρι και από τον Πάπα για το τραγικότατο αυτό συμβάν και για το πώς αντίστοιχα θανατηφόρα συμβάντα θα μπορούσαν να αποφευχθούν στο μέλλον. Στο σχετικό Δελτίο Τύπου που εξέδωσε ο Πρωθυπουργός της χώρας (βλ. στην αρχή του άρθρου), επισημαίνει έντονα την ανάγκη διερεύνησης των αιτιών του μοιραίου αυτού γεγονότος, τονίζοντας την σημασία ανάληψης της ευθύνης έρευνας από ειδικά εξειδικευμένους φορείς, οι οποίοι θα μελετήσουν εις βάθος το τραγικό συμβάν, θα εισέλθουν στην ουσία της τραγωδίας και θα «ρίξουν» φως στην υπόθεση.
Στο σημείο αυτό, γίνεται ευλόγως αντιληπτό απ’ όλους ότι η ανάγκη ίδρυσης μιας νέας Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων είναι κάτι παραπάνω από επιτακτική όχι μόνο ενόψει των τελευταίων πολύνεκρων και τραγικών δυστυχημάτων που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα (Μάτι, Τέμπη, Πύλος). Τα παραπάνω θλιβερά δυστυχήματα και τα πολλά ερωτηματικά που τα συνοδεύουν, καταδεικνύουν την σημασία ίδρυσης και λειτουργίας μιας τέτοιας Ανεξάρτητης Αρχής στην Ελλάδα, που σκοπό θα έχει να συνδράμει στο έργο της Ελληνικής Δικαιοσύνης και των άλλων κατά περίπτωση αρμόδιων αρχών, να διενεργήσει εξαντλητική έρευνα, να συλλέξει στοιχεία, να συντάξει σχετικό πόρισμα, να συνδράμει και να υποστηρίξει τα θύματα και τις οικογένειές του ενώπιον της Δικαιοσύνης. Η εν λόγω Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή δεν αναπληρώνει την δικαιοσύνη, συνεπικουρεί όμως το έργο της με τον πιο πλήρη και αντικειμενικό τρόπο.
Αποτελεί ευτύχημα δε ότι με την πρώτη δημοσιοποίηση της ιδέας ίδρυσης Νέας Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων, η κινητοποίηση του κόσμου ήταν έντονη και πλήθος υποστήριξε την καινοτομία αυτή και επεσήμανε την ανάγκη άμεσης ίδρυσής της. Το παρόν άρθρο αποτελεί επικαιροποιημένη και βελτιωμένη έκδοση του αρχικά δημοσιευμένου, βάσει των επισημάνσεων και σχολίων που έσπευσαν να επικοινωνήσουν μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων (e-mails), ηλεκτρονικών επιστολών και δημόσιων σχολίων σε ηλεκτρονικά site και σελίδες όλοι όσοι αναγνώρισαν την αδήριτη ανάγκη άμεσης ίδρυσης Νέας Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων.
Συνακόλουθα, η αναγνώριση της αναγκαιότητας της πρότασης ίδρυσης Νέας Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων, συνοδεύεται από την αντίστοιχη προσπάθεια δημοσιοποίησής της, ούτως ώστε να τεθούν οι βάσεις στην κοινωνία για την οικοδόμηση ενός σοβαρού πλαισίου προσέγγισης τέτοιων συλλογικών δυστυχημάτων. Η εκπομπή «Δύο αλλά όχι ξένοι», με τους Σπύρο Χαριτάτο και Μπάγια Αντωνοπούλου στον ραδιοφωνικό σταθμό Παραπολιτικά FM, συνέβαλε στην δημοσιοποίηση του θέματος με αναλυτικές αναφορές. Στην εκπομπή δε της Κυριακής 18-06-2023 και περί τις 9:50 π.μ. ο πρώην Υπουργός Εσωτερικών κ. Μάκης Βορίδης και ο δρ Βίκτωρ Τσιλώνης, δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, υποψήφιος της Ελλάδας για τη θέση του δικαστή στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο το 2020, και διδάσκων (ΣΕΠ) στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Εγκληματολογικές και Ποινικές Προσεγγίσεις της Διαφθοράς, του Οικονομικού και του Οργανωμένου Εγκλήματος», συζήτησαν επί του θέματος και ανέδειξαν όλες τις σημαντικές πτυχές της ανάγκης άμεσης υλοποίησης μιας τέτοιας πρότασης. Στον παρακάτω υπερσύνδεσμο-λινκ μπορείτε να παρακολουθήσετε τη συζήτηση και να ακούσετε τις πρώτες θετικές εντυπώσεις του Υπουργού για την πρόταση σύστασης Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων.
Ακούστε το απόσπασμα από την εκπομπή Πρωινές Αφορμές με τον Σπύρο Χαριτάτο
2. Νομική Θεώρηση του Υφιστάμενου Νομικού Πλαισίου
Στο δέκατο τέταρτο κεφάλαιο (14ο) του ελληνικού Ποινικού Κώδικα (ΠΚ) με τίτλο: «Εγκλήματα κατά συγκοινωνιών, τηλεπικοινωνιών και άλλων κοινωφελών εγκαταστάσεων» και πιο συγκεκριμένα στο άρθρο 291 ΠΚ με τίτλο «Επικίνδυνες Παρεμβάσεις στην συγκοινωνία μέσων σταθερής τροχιάς, πλοίων και αεροσκαφών» τυποποιείται ως έγκλημα – απόπειρας πρόκλησης κινδύνου[2] – η επικίνδυνη παρέμβαση σε συγκοινωνίες μέσων σταθερής τροχιάς, πλοίων και αεροσκαφών με ποινές που μπορούν να φθάσουν την ισόβια κάθειρξη στην περίπτωση πρόκλησης θανάτου μεγάλου αριθμού ανθρώπων.
Ειδικότερα, η επικίνδυνη παρέμβαση σε συγκοινωνίες μέσων σταθερής τροχιάς, πλοίων και αεροσκαφών στο άρθρο 291 του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ) είναι τυποποιημένη στον νόμο ως έγκλημα και συγκεκριμένα καταστρωμένη με την μορφή του κοινώς επικίνδυνου εγκλήματος με στόχο την αυξημένη πρόληψη και προστασία των συγκοινωνιακών μέσων – ως επιβατηγά ή μη μέσα – στα οποία ενυπάρχει το στοιχείο της δημόσιας πρόσβασης. Για την κατάφαση του συγκεκριμένου εγκλήματος απαιτείται να συντρέχει μια εκ των περιοριστικά[3] αναφερόμενων περιπτώσεων του άρ. 291 παρ. 1 ΠΚ όπως προβλέπονται στις περιπτώσεις α’ – στ’ (π.χ. με καταστροφή, βλάβη ή μετακίνηση εγκαταστάσεων ή συγκοινωνιακών μέσων) αλλά και από αυτήν την συγκεκριμένη πράξη να μπορεί να προκύψει κίνδυνος για ξένα πράγματα ή κίνδυνος για άνθρωπο όπως τυποποιείται στις περιπτώσεις αα’ και ββ’. Τότε μόνο πληρούται η αντικειμενική υπόσταση του άρ. 291 ΠΚ.
Για την τυπική περάτωση του εγκλήματος απαιτείται και υποκειμενική επικάλυψη της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος σε όλα τα στοιχεία της νομοτυπικής μορφής όπως αυτή αποτυπώνεται στο άρ. 291 ΠΚ. Με απλά λόγια απαιτείται δόλος οποιουδήποτε βαθμού – κατόπιν της συνδυαστικής ανάγνωσης των άρθρων 18 και 26 ΠΚ – αρκεί δηλαδή και ενδεχόμενος δόλος. Ο δόλος θα πρέπει να επικαλύπτει και τα δύο κομμάτια της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος, δηλαδή και τις περιπτώσεις α’ – στ’ αλλά και την δυνατότητα να προκύψει κίνδυνος για ξένα πράγματα ή για άνθρωπο. Τότε ολοκληρώνεται το βασικό έγκλημα του άρ. 291 ΠΚ.
Ωστόσο η νομική κατάστρωση του συγκεκριμένου εγκλήματος όπως τυποποιείται στην συγκεκριμένη διάταξη δεν σταματά εκεί αλλά στις περιπτώσεις γγ’ και δδ’ του ίδιου άρθρου δομείται έγκλημα εκ του αποτελέσματος το οποίο κατά τις διατυπώσεις του άρ. 29 ΠΚ για να καταφαθεί απαιτείται: α) ένα βασικό έγκλημα δόλου β) το παραπέρα αποτέλεσμα να οφείλεται τουλάχιστον σε αμέλεια και γ) να προκύπτει αιτιακώς το παραπέρα αποτέλεσμα από το βασικό έγκλημα δόλου. Εν προκειμένω, το παραπέρα αποτέλεσμα είναι ι) η πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης ιι) πρόκληση σημαντικής βλάβης σε εγκαταστάσεις κοινής ωφελείας (περ. γγ’) και ιιι) πρόκληση θανάτου (περ. δδ’).
3. Η πρόταση για την σύσταση Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων
Με αφορμή το πολύνεκρο δυστύχημα στα Τέμπη στις 28-02-2023 και με πρότυπο τα διδάγματα από τη Γαλλία και τη ρύθμιση του γαλλικό ποινικού και ποινικού δικονομικού δικαίου προτείνεται η σύσταση Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων με κύριο καταστατικό σκοπό την ανεξάρτητη, αμερόληπτη και άμεση διερεύνηση των συλλογικών δυστυχημάτων καθώς και ατυχημάτων, την εν γένει ηθική, νομική, οικονομική κ.ά. υποστήριξη των συμφερόντων των θυμάτων ή των οικογενειών τους, την ανέξοδη εκπροσώπησή τους ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων για την διεκδίκηση των αποζημιώσεων (με την μορφή συλλογικών αγωγών) στα πολιτικά δικαστήρια και την δήλωση για παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας στα ποινικά δικαστήρια.
Είναι η πλέον αρμόζουσα στιγμή ο Έλληνας νομοθέτης επηρεασμένος από τις τραγικές εξελίξεις που συγκλονίζουν την ελληνική κοινωνία να συστήσει μια Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων με την μορφή ψήφισης τυπικού νόμου από το ελληνικό Κοινοβούλιο.
Έτσι, παραδείγματος χάριν, το φυσικό πρόσωπο το οποίο επλήγη από ένα δυστύχημα όπως αυτό που σημειώθηκε στα Τέμπη θα είναι δυνατό να απευθύνεται στην Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων, από την οποία θα λαμβάνει ηθική και νομική αρωγή και θα επικουρείται από την Αρχή στις διανοιγείσες πολιτικές-ποινικές-διοικητικές δίκες.
Σε πρακτικό επίπεδο, για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων, προτείνεται στον νόμο όπου θα προβλέπεται η σύσταση της εν λόγω Αρχής να υπάρχει επίσης ειδικό άρθρο για την νομιμοποίηση της ενώπιον των Δικαστηρίων. Παραδείγματος χάριν στο άρθρο 28 παρ. 7 Ν. 1650/1980, όπως αυτό όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 16 παρ. 5 Ν. 3937/2011 ΦΕΚ Α’ 60/31.3.2011 και αντικαταστάθηκε πάλι με την παράγραφο 7 άρθρου 7 Ν. 4042/2012 ΦΕΚ Α’ 24/13/2/2012, ορίζεται ρητά πως οι περιβαλλοντικές ενώσεις (ανεξαρτήτως ύπαρξης βλάβης ή μη) έχουν δυνατότητα παράστασης προς υποστήριξης της κατηγορίας για εγκλήματα κατά του περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια ορμώμενοι από την τελεολογία και το ήδη υπάρχον νομικό παράδειγμα της συγκεκριμένης νομικής διάταξης προτείνουμε τηρουμένων των αναλογιών (mutatis mutandis) τη ρητή αποτύπωση στον νόμο της δυνατότητας της νέας Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων: 1) να νομιμοποιείται να δηλώσει παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας για εκείνα τα εγκλήματα που εμπίπτουν στον καταστατικό σκοπό της (ήτοι τα συλλογικά δυστυχήματα). 2) να ασκεί αγωγές υπέρ των θυμάτων συλλογικών ατυχημάτων και των οικογενειών τους.
Στην πολιτική δίκη, προτείνεται η θέσπιση άρθρου για την κατ’ εξαίρεση νομιμοποίηση της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων, με φορέα και δικαιούχο της αξίωσης να παραμένει το φυσικό πρόσωπο και/ή η οικογένεια του θύματος που επλήγη από το συλλογικό δυστύχημα. Με αυτό το σχήμα που περιγράφεται παραπάνω (σε ποινικό και πολιτικό επίπεδο) εκτός από το γεγονός της αποσυμφόρησης του δικαστηριακού φόρτου εργασίας (λόγω των συλλογικών αγωγών) παράλληλα θα απονέμεται δικαιοσύνη με υψηλή ποιότητα λόγω της τεχνογνωσίας και της επιστημονικής κατάρτισης της Διοικητικής Αρχής ως αρωγού της δικαιοσύνης.
Στο σημείο αυτό υπογραμμίζεται ότι πέραν του φυσικού προσώπου, η Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων είναι αρμόδια και σε περιπτώσεις ατυχημάτων με υψηλές οικονομικές και υλικές ζημίες, αναλαμβάνοντας αφενός την διερεύνηση σε συνεργασία με τους κατάλληλους πραγματογνώμονες των συνθηκών του ατυχήματος και την έκταση της βλάβης που προκλήθηκε και αφετέρου την υποστήριξη του δικαιούχου της αξίωσης και ζημιωθέντα, ανεξαρτήτως του αν πρόκειται για φυσικό ή νομικό πρόσωπο.
4. Η Έννοια του Συλλογικού Ατυχήματος: προτεινόμενος ορισμός με βάση τα διδάγματα της κοινής πείρας και το γαλλικό πρότυπο
Για την κατανόηση του πεδίου εφαρμογής (ratione materiae) της εν λόγω Διοικητικής Αρχής, είναι σκόπιμο να γίνει μνεία στον ορισμό του συλλογικού δυστυχήματος. Αρχικά θα πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ του ατυχήματος και του δυστυχήματος. Μολονότι και οι δύο έννοιες βρίσκονται σε νοηματική συνάφεια, εντούτοις παρατηρείται μια βασική εννοιολογική διαφορά. Όταν μιλάμε για ατύχημα εννοούμε το ανεπιθύμητο αποτέλεσμα χωρίς όμως το αποτέλεσμα αυτό να συνδέεται με κάποιο σοβαρό τραυματισμό ή κυρίως με κάποιο θάνατο (π.χ. υλικές ζημιές αυτοκινήτων στην περίπτωση σύγκρουσης χωρίς όμως να σημειωθεί κάποιος θάνατος). Αντιθέτως, η έννοια του δυστυχήματος συνδέεται κυρίως με την επέλευση ενός θανατηφόρου αποτελέσματος ή ενός σοβαρού τραυματισμού (π.χ. στην περίπτωση σύγκρουσης δύο αυτοκινήτων να σημειωθεί ο θάνατος του οδηγού).
Τέλος, συλλογικό δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι είναι μόνο το δυστύχημα όταν οι συνέπειες του καταλαμβάνουν μεγάλο αριθμό προσώπων, όπως ενδεικτικά συνέβη με: α) το ναυάγιο του «Εξπρές Σάμινα» στις 26 Σεπτεμβρίου 2000 ανοικτά της Πάρου με 81 νεκρούς, β) το πολύνεκρο δυστύχημα στα Τέμπη το έτος 1999 με έξι νεκρούς, γ) το πολύνεκρο δυστύχημα στα Τέμπη το έτος 2003 με 21 νεκρούς μαθητές, δ) το πολύνεκρο δυστύχημα στα Τέμπη το έτος 2023 με 57 νεκρούς και 85 τραυματίες, ε) το πολύνεκρο δυστύχημα στην εθνική οδό Αθήνας-Λαμίας το έτος 2004 με 7 νεκρούς μαθητές και έναν ακρωτηριασμό, στ) το πολύνεκρο δυστύχημα στην Εγνατία Οδό στο ύψος του χωριού Μέση με 5 νεκρούς και πάνω από 20 τραυματίες και ζ) το πολύνεκρο δυστύχημα λόγω πυρκαγιάς στο Μάτι το έτος 2018 με 103 νεκρούς.
Αντίθετα με βάση το γαλλικό πρότυπο και την τελολογική ερμηνεία του νόμου, συλλογικό θα πρέπει να θεωρείται το ατύχημα ή δυστύχημα το οποίο θα μπορούσε να προκαλέσει κίνδυνο βλάβης περισσότερων προσώπων σκοπός είτε σε μέσα μαζικής μεταφοράς είτε σε χώρους δημόσιας πρόσβασης (όλως ενδεικτικώς π.χ. συναυλιακούς χώρους, γήπεδα, πλατείες δημόσια κτίρια, πανεπιστήμια, σχολεία, βιβλιοθήκες), και ανεξαρτήτως αν οι χώροι αυτοί είναι δημόσιοι ή ιδιωτικοί. Έτσι λόγου χάριν το πρόσφατο δυστύχημα που συνέβη σε δημοτικό σχολείο στις Σέρρες και οδήγησε στο θάνατο ενός και μόνου μαθητή Δημοτικού Σχολείου θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εντάσσεται στον ορισμό των συλλογικών δυστυχημάτων και στο πλαίσιο λειτουργίας της νέας Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων.
Επομένως, η Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων, αποτελεί εκείνο τον θεσμό που θα είναι αρμόδιος να διερευνά κάθε πτυχή ενός συλλογικού ατυχήματος ή δυστυχήματος, γνωμοδοτώντας για τις συνθήκες τέλεσής του, τον βαθμό πταίσματος του εκάστοτε συμμετέχοντα στο ατύχημα/δυστύχημα, για την έκταση της ζημίας, τα μέτρα ασφάλειας που μπορούσαν να έχουν ληφθεί και δεν ελήφθησαν (συντρέχον πταίσμα ενδεχομένως) καθώς και το εκτιμώμενο ύψος της υλικής αποζημίωσης, της αποζημίωσης λόγω ηθικής βλάβης ή λόγω ψυχικής οδύνης κατά περίπτωση.
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις τα θύματα ή οι οικογένειες αυτών βρέθηκαν μετέωροι και αβοήθητοι χωρίς ουσιαστική νομική συνδρομή με πολλούς απ’ αυτούς λόγω των δυσβάστακτων δικαστικών εξόδων να μην προσφεύγουν ενώπιον της ελληνικής Δικαιοσύνης για να δικαιωθούν. Είναι πια καιρός η ελληνική κοινωνία να σταθεί στο ύψος της και με οδηγό το αιματηρό ιστορικό παρελθόν να ανταπεξέλθει στις επικρατούσες δραματικές εξελίξεις. Η λύση που προτείνεται από τους συντάκτες του παρόντος άρθρου είναι η σύσταση Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων.
5. Ο ρόλος της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων
1ο Στάδιο:
Σε πρακτικό επίπεδο η δράση της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων ενεργοποιείται είτε αυτεπάγγελτα κατόπιν ενημέρωσής της για το ατύχημα/δυστύχημα, είτε κατόπιν γραπτού αιτήματος που θα υποβάλλουν τα φυσικά πρόσωπα, τα νομικά πρόσωπα ή και οι ενώσεις για την συνδρομή της Αρχής επί των δυστυχημάτων/ατυχημάτων. Ακολούθως η Διοικητική Αρχή θα εξετάζει το υποβληθέν αίτημα και εντός εύλογης προθεσμίας θα απαντά επί του αιτήματος με την κοινοποίηση της απόφασης προς τον αμέσως ενδιαφερόμενο. Στην απόφαση αυτή θα εμπεριέχεται ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία αναφορικώς με το δυστύχημα που συνέβη, αν πληροί τις προϋποθέσεις των δυστυχημάτων που υπάγονται στην αρμοδιότητα της και τέλος αν τα στοιχεία που αναφέρονται στο αίτημα του φυσικού προσώπου, του νομικού προσώπου ή της ενώσεως εκτίθενται με επάρκεια ώστε να μπορεί να γίνει ο σχετικός έλεγχος από την Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή (κατά το πρότυπο της Επιτροπής Διερεύνησης Ατυχημάτων και Ασφάλειας Πτήσεων του άρ. 5 Ν. 2912/2001).
2ο Στάδιο:
Εφόσον η απόφαση της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων έχει θετικό περιεχόμενο επί του ως άνω αιτήματος τότε θα έχει αρμοδιότητα αναφορικά:
α) με την διερεύνηση των ατυχημάτων ή συμβάντων που συνέβησαν στον συγκεκριμένο τόπο σχετικά με την αιτία, τις συνθήκες, τον τρόπο τέλεσης του ατυχήματος/δυστυχήματος και την επίσημη καταγραφή των νεκρών, των αγνοουμένων και των τραυματιών. Για τον σκοπό αυτό η Αρχή θα επικουρείται από ειδικά κλιμάκια με ειδική επιστημονική κατάρτιση και τεχνογνωσία όπως ενδεικτικά ειδικούς – ανεξάρτητους πραγματογνώμονες, δικηγόρους, χημικούς, τεχνικούς συμβούλους, ιατρούς κ.α.
β) με την συνεχή ενημέρωση και πληροφόρηση των φυσικών προσώπων, νομικών προσώπων ή των ενώσεων που υπέβαλαν το αίτημα τους κατά το 1ο Στάδιο. Σημειώνεται πως και στο 2ο στάδιο είναι δυνατή η υποβολή αιτήματος προς την Αρχή για την παροχή βοήθειας με τους όρους και την διαδικασία που προβλέπεται στο 1ο Στάδιο.
Σημειώνεται πως η τοπική αρμοδιότητα της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων θα επεκτείνεται εντός των ορίων του ελληνικού κράτους.
3ο Στάδιο:
Αφού περατωθεί η διενέργεια της διερεύνησης των ατυχημάτων – δυστυχημάτων θα εξάγεται επίσημο πόρισμα από την Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή το οποίο και θα κοινοποιείται στους αμέσως ενδιαφερόμενους, ήτοι σ’ αυτούς που επέβαλαν αίτημα κατά το 1ο ή το 2ο Στάδιο.
Έπειτα, η Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή θα αποστέλλει γραπτό αίτημα στους ως άνω ενδιαφερόμενους αναλύοντας τους λεπτομερώς τις νομικές προεκτάσεις του ατυχήματος–δυστυχήματος, τις νομικές δυνατότητες για την προσφυγή στα Δικαστήρια (πολιτικά-ποινικά-διοικητικά) και το πιθανό – κατά προσέγγιση – ύψος της διεκδικούμενης αποζημίωσης, με κύριο αντικείμενο του αιτήματος την παροχή νομικής βοήθειας από την Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή.
Εφόσον, οι αμέσως ενδιαφερόμενοι φυσικά πρόσωπα, νομικά πρόσωπα ή ενώσεις συναινούν στο ως άνω κύριο αντικείμενο του αιτήματος τότε θα συστήνονται ειδικές επιτροπές εντός της Αρχής που θα είναι οι πλέον αρμόδιες για την νομική αντιμετώπιση του ζητήματος, με την μορφή άσκησης συλλογικών αγωγών ως κατ’ εξαίρεση νομιμοποιούμενοι διάδικοι στα Πολιτικά Δικαστήρια αλλά και με την δήλωση παράστασης προς υποστήριξη της κατηγορίας στα Ποινικά Δικαστήρια.
4ο Στάδιο:
Καθ’ όλη την διάρκεια των εξελίξεων των δικών θα υπάρχει γραπτή και λεπτομερή ενημέρωση από την Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή προς τους αμέσως ενδιαφερόμενους. Όλα τα διαδικαστικά στάδια θα τα αναλαμβάνει η Ανεξάρτητη Διοικητική Αρχή, ανέξοδα, και θα περαιώνονται από ειδικές προς τούτο συσταθείσες Επιτροπές από την σύνταξη μιας αγωγής μέχρι και την παραλαβή της δημοσιευθείσας απόφασης ή από την σύνταξη μιας έγκλησης μέχρι και την παραλαβή της δημοσιευθείσας απόφασης (όλως ενδεικτικώς).
Το αποτέλεσμα των διανοιγεισών δικών θα επέρχεται στο πρόσωπο των αμέσως ενδιαφερόμενων ως φορέων και δικαιούχων των επίδικων αξιώσεων (φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο), για παράδειγμα της επιδικασθείσας αποζημίωσης από τα Πολιτικά Δικαστήρια η οποία και θα καταβάλλεται από τον υπαίτιο στους τραπεζικούς λογαριασμούς των θυμάτων ή των οικογενειών τους.
6. Η Έδρα της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων στην Θεσσαλονίκη
Τέλος προτείνεται ως έδρα της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων η Θεσσαλονίκη δεδομένου ότι: 1) θα πρέπει να εφαρμοστεί η αρχή της αποκεντρωμένης διοίκησης, η οποία θέλει να μην βρίσκονται όλες οι υπηρεσίες ενός κράτους μόνο στην πρωτεύουσά του αλλά να διαμοιράζονται σε όλη τη χώρα, και στην παρούσα χρονική στιγμή δεν έχει ως τώρα αντίστοιχες με το μέγεθός της υπηρεσίες και αρχές 2) είναι η συμπρωτεύουσα και βρίσκεται γεωγραφικά εγγύτερα στα Ευρωπαϊκά σύνορα της χώρας 3) έχει αδιαμφισβήτητη σημασία και ρόλο και διαθέτει όλες τις κατάλληλες υποδομές για την υποστήριξη του έργου της νέας Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής.
7. Επίλογος
Τέλος, στις 03-03-2023 κατόπιν εντολής του Πρωθυπουργού, ο Υπουργός Επικρατείας κ. Γιώργος Γεραπετρίτης ανακοίνωσε τη σύσταση Ειδικής Επιτροπής για τη διερεύνηση και ανάδειξη των συστημικών προβλημάτων και δυσλειτουργιών που οδήγησαν στη σιδηροδρομική τραγωδία των Τεμπών. Η παραπάνω εντολή υποδηλώνει ευθέως την μέγιστη ανάγκη σύστασης μιας Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων η οποία θα είναι πανταχού παρούσα με στόχο την πρόληψη των συλλογικών ατυχημάτων – δυστυχημάτων αλλά και την δέουσα διερεύνηση τους.
Ελπίζουμε ειλικρινά η παρούσα μελέτη να αποτελέσει τον προάγγελο-βασικό οδηγό σύστασης της Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής Διερεύνησης Συλλογικών Δυστυχημάτων και Υποστήριξης Θυμάτων με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Η δημιουργία ενός κατάλληλου νομικού πλαισίου θα συντελέσει αποφασιστικά στην αποτελεσματική απονομή της δικαιοσύνης μέσω της δέουσας και ανέξοδης εκπροσώπησης των θυμάτων και των οικογενειών τους και θα οδηγήσει με σίγουρο τρόπο στη δικαίωση των θυμάτων και των οικογενειών τους.
[1] Βίκτωρ Τσιλώνης: δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, υποψήφιος της Ελλάδας για τη θέση του δικαστή στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο το 2020, διδάσκων (ΣΕΠ) στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Εγκληματολογικές και Ποινικές Προσεγγίσεις της Διαφθοράς, του Οικονομικού και του Οργανωμένου Εγκλήματος». Νικόλαος-Αθανάσιος Αποστολίδης: αριστούχος απόφοιτος Νομικής ΑΠΘ και ασκούμενος δικηγόρος στη δικηγορική εταιρία NEWLAW. Μαριαλένα Πισσά: μεταπτυχιακή υπότροφος στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και ασκούμενη δικηγόρος στη δικηγορική εταιρία NEWLAW.
2 Ειδικότερα για την έννοια του κινδύνου και την κατηγοριοποίηση των εγκλημάτων με κριτήριο τον κίνδυνο βλ. αναλυτικά Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, Κοινώς Επικίνδυνα Εγκλήματα, (Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας 2004), γ’ έκδοση.
3 Ο όρος «περιοριστικά» χρησιμοποιείται εν προκειμένω καθαρά και μόνο για την αυστηρή τήρηση του ποινικού δόγματος περί τυποποίησης του ποινικού φαινομένου αφού η περίπτωση στ’ του άρ. 291 παρ. 1 ΠΚ είναι μέρος της αντικειμενικής υπόστασης και αναφέρει το εξής: «με άλλες, εξίσου επικίνδυνες, για την ασφάλεια της συγκοινωνίας πράξεις».
