Ο πατέρας της Επιστημονικής Μεθόδου, ο Άγγλος φιλόσοφος Φράνσις Μπέικον (Francis Bacon) πρέσβευε, ότι η γνώση είναι δύναμη και ότι ο καλύτερος τρόπος να κατακτηθεί η γνώση, είναι η επιστήμη. Η γνώση όμως, έχει, όπως ο θεός των Ρωμαίων, Ιανός, δύο πρόσωπα, που κοιτάζουν αντίθετα, το ένα μπροστά και το άλλο πίσω, καθώς αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί για το καλό, μπορεί όμως και να εκμεταλλευτεί για μη θεμιτό σκοπό, να υπηρετεί το κακό.
Για τον λόγο αυτό, όσο εξελίσσεται η επιστήμη στην οποία ανήκει και η τεχνολογία, εξελίσσεται και το έγκλημα.
Ένα έγκλημα μέσω τεχνολογίας, πρωτόγνωρο στην έως σήμερα ζωή, για να περιγραφεί, δεν είναι εύκολο, καθώς μπορεί να περιλαμβάνει και τεχνικούς όρους, πόσο μάλλον δεν είναι εύκολο, να καθοριστεί νομικά στις απαρχές της εμφανίσεως του. Πολλές φορές μάλιστα είναι δύσκολο να πάρει και ένα όνομα που να ανταποκρίνεται ακριβώς στα χαρακτηριστικά του και να αποτυπώνει ολοκληρωτικά το σύνολο των εκφάνσεων του.
Ένα τέτοιο έγκλημα, θα χαρακτήριζα, αυτό με την αγγλική επονομασία «revenge porn» και το οποίο, στα ελληνικά μεταφέρεται ως «εκδικητική πορνογραφία». Το έγκλημα αυτό, απασχολεί όλο και συχνότερα τις κοινωνίες, αφού αφορά σε αδρές γραμμές, τη διακίνηση φωτογραφικού υλικού ή βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου, χωρίς τη συναίνεση του ατόμου που απεικονίζεται στο υλικό αυτό και σκοπό έχει τη διαπόμπευσή του.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των δύο φύλων[1] ως «εκδικητική πορνογραφία» ορίζεται «η μη συναινετική πορνογραφία που περιλαμβάνει τη διαδικτυακή διανομή σεξουαλικών γραφικών φωτογραφιών ή βίντεο χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου στις εικόνες. Ο δράστης είναι συχνά ένας πρώην σύντροφος που αποκτά εικόνες ή βίντεο κατά τη διάρκεια μιας προηγούμενης σχέσης και στοχεύει να ντροπιάσει και να ταπεινώσει δημόσια το θύμα, ως αντίποινα για τον τερματισμό μιας σχέσης. Ωστόσο, οι δράστες δεν είναι απαραίτητα σύντροφοι ή πρώην σύντροφοι και το κίνητρο δεν είναι πάντα η εκδίκηση.»
Με μια πρώτη ανάγνωση του ανωτέρω ορισμού παρατηρούμε ότι, ο ίδιος ορισμός που προσδιορίζει το έγκλημα αυτό, παρουσιάζει ευθύς εξ αρχής μια προβληματική ως προς την ονομασία του που έχει επικρατήσει να περιγράφει αυτού του είδους τις συμπεριφορές, καθώς αναφέρει ότι το κίνητρο μπορεί να μην είναι πάντα η εκδίκηση. Συνεπώς, ποιός ο λόγος κάποιος να προβεί σε αυτή την ενέργεια, εάν δε θέλει να εκδικηθεί και ποιος ο λόγος το έγκλημα αυτό να πάρει τον προσδιορισμό «εκδικητική»; Ταυτόχρονα, μια άλλη προβληματική που δημιουργείται, λαμβάνοντας υπόψιν τον ορισμό, είναι γιατί επικράτησε, να παίρνει αυτό το έγκλημα διακίνησης πορνογραφικού υλικού, το χαρακτηρισμό «εκδικητική» και να αναφέρεται σε πράξη μη συναινετική αφού και την πλειονότητα των φορών, μη συναινετική είναι η διακίνηση πορνογραφικού υλικού είτε, αυτό περιλαμβάνει σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων είτε, εξαναγκασμό σε επίδοση σεξουαλικών πράξεων, ανθρώπων που έχουν εξαπατηθεί και απαχθεί και καταλήγουν «σκλάβοι του σεξ» .
Όλα αυτά, κατά τη γράφουσα, δηλώνουν, ένα πρώιμο, ανώριμο ίσως ακόμη ορισμό για το ως άνω αναφερόμενο σχετικά νέο -εμφανιζόμενο έγκλημα που πραγματώνεται μέσω της χρήσης της τεχνολογίας. Δημιουργούν ενδεχομένως και ένα ανάχωμα για την κοινωνικά και νομικά, ουσιώδη αντιμετώπιση, της εξέλιξη του και την αποτροπή ολοκλήρωσης αυτού, καθώς η ακρίβεια των λέξεων είναι αυτή που απεικονίζει ορθά την πραγματικότητα, επισημαίνει και διαχωρίζει το ρόλο που διαδραματίζει ο δράστης και το θύμα στη διάπραξη ενός εγκλήματος και δε συγχέει τα πρόσωπα και τις στάσεις του.
Για να γίνει πιο κατανοητό το εύρος των ενεργειών που υπάγονται σε αυτό το αδίκημα, θα ήταν ωφέλιμο να αναφερθούν στοιχεία των πράξεων που το συνθέτουν.
Συγκαταλέγονται σε αυτά, ανάμεσα στα υπόλοιπα και η, αναμεταξύ συγκεκριμένων ανθρώπων, ανταλλαγή φωτογραφιών ή οπτικοακουστικού υλικού σεξουαλικού περιεχομένου που αφορά τους ίδιους και αποστέλλεται μεταξύ αυτών συναινετικά για την περαιτέρω ικανοποίηση της δικής τους επιθυμίας απόλαυσης. Σημειώνεται ότι, η συναίνεση αφορά περιοριστικά τη μεταξύ τους ανταλλαγή και χρήση και όχι τον υπερβαίνον αυτών, διαμερισμό. Ο περαιτέρω διαμερισμός, είναι αυτός που αποτελεί το αδίκημα. Συνάμα, μπορεί και το υλικό να είναι προϊόν απόκτησης από κλοπή ηλεκτρονικού υπολογιστή, εξωτερικού σκληρού δίσκου, μεταφερόμενη κάρτα μνήμης χωρίς μηχανικά μέρη για την αποθήκευση υπολογιστικών πληροφοριών. Το συγκεκριμένο αδίκημα[2], διαπράττεται και όταν οι εικόνες μπορούν επίσης να ληφθούν με εισβολή στον υπολογιστή, στους λογαριασμούς μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή στο τηλέφωνο του θύματος και μπορεί να έχουν ως στόχο να προκαλέσουν πραγματική ζημιά στην «πραγματική» ζωή του στόχου (για παράδειγμα, με την πρόθεση να αναγκάσουν ένα άτομο να απολυθεί από τη δουλειά του, ή σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλώντας αυτοκτονία.»
Εν προκειμένω, φαίνονται ξεκάθαρα ότι, οι σκοποί της πράξης αυτής δεν είναι καθαρά εκδικητικοί αλλά και εκβιαστικοί και στόχο έχουν να κάμψουν, με αυτού του είδους τη βία, τη θέληση του εκβιαζόμενου προς μια επιλογή-απόφασή του, εξαναγκάζοντας τον σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή ενέργειας διαφορετικής, με σκοπό να αποκτήσει ο δράστης ή κάποιος τρίτος παράνομο περιουσιακό όφελος.
Είναι αντιληπτό ότι οι πτυχές του συγκεκριμένου εγκλήματος δεν είναι περιορισμένες και τυποποιημένες, καθώς είναι τόσες, όσες και οι ευκαιρίες που δίνει η τεχνολογία για την απόκτηση του υλικού.
Όμως, οι πράξεις αυτές-είτε είναι εκδικητικές, είτε εκβιαστικές- έχουν ένα και μόνο συγκεκριμένο τρόπο για να πετύχουν το στόχο τους και αυτός είναι η γελοιοποίησή του θύματος, η ανεπανόρθωτη πλήξη της προσωπικότητας του και της εικόνας του που τραυματίζουν καίρια τον ψυχικό του κόσμο και την ψυχική του υγεία, επιδρώντας καταλυτικά επίσης, στην πορεία και εξέλιξη της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας και της ζωής του.
Οδηγώντας, συχνά τα θύματα στην κατάθλιψη και τη μοναξιά, αφού ζουν με τον πανικό, τον τρόμο, το φόβο της επαναλαμβανόμενης πια, διαπόμπευσής τους και αγκαλιά εξ αυτού του λόγου, με άγχος, στρες, θλίψη. Βιώνουν την αποξένωση, καθώς από το φόβο της απόρριψης τους πλέον, από το στενό ή ευρύτερο κοινωνικό-επαγγελματικό περιβάλλον τους, όταν γίνει γνωστό πως διέρρευσε κάποιος, προσωπικές τους στιγμές απομονώνονται οι ίδιοι από όλους ή βιώνουν την απομόνωση από την εν τοις πράγμασι έλλειψη στήριξης του περίγυρου αυτού και τον περαιτέρω στιγματισμό τους ως το ίδιο, ενόχων, αν όχι περισσότερο, από το δράστη, καθώς, η δική τους προγενέστερη, της δημοσιοποίησης, συμπεριφορά, αρχειοθέτησης ή ανταλλαγής προσωπικού σεξουαλικού υλικού τους ενοχοποιεί. «Ήθελες τα κ’ έπαθες τα», η φράση που συμπυκνώνει, τη μομφή που λαμβάνουν ποικιλοτρόπως.
Όλη αυτή η περιρρέουσα ατμόσφαιρα και η κατάσταση, τους αυτοενοχοποιεί επίσης. Τους κάνει και οι ίδιοι να πιστεύουν στην ενοχή τους, τους δημιουργείται η πεποίθηση ότι οι ίδιοι προκάλεσαν αυτό που συνέβη με την δημιουργία, ανταλλαγή και διατήρηση αυτού του υλικού. Αισθάνονται, όπως ακριβώς αισθάνονται τα θύματα κακοποίησης και αισθανόμενοι παγιδευμένοι σε μια πραγματικότητα που δεν μπορούν να την αντέξουν συναισθηματικά, δεν είναι λίγες οι φορές που αυτοκτονούν ή αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν.
Από την άποψη του ποινικού κολασμού, τη δεδομένη στιγμή, για τα εγκλήματα αυτά, δεν υφίσταται στον ποινικό Ελληνικό κώδικα, κάποιο αυτοτελές αδίκημα στο οποίο να εντάσσεται το αποκαλούμενο «revenge porn». Σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση την ποινική αυτού του εγκλήματος, αυτή συστέλλεται στα προβλεπόμενα του νόμου 4624/2019[3], για τα προσωπικά δεδομένα και ειδικότερα στις παραγράφους 2-3 του άρθρου 38 σε συνδυασμό με τη διάταξη της παραγράφου 1, του άρθρου 9[4], του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων. Δυνάμει αυτών, αυτού του είδους οι πράξεις χαρακτηρίζονται επί το πλείστον ως πλημμελήματα και τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους και χρηματική ποινή έως 100.000 ευρώ.
Για την αντιμετώπιση αυτή της συμπεριφοράς, από τη νομική πλευρά, απαραίτητο είναι να εισαχθεί το αδίκημα αυτό ως αυτοτελές. Από την άποψη της κοινωνίας πάλι, από όλους εμάς δηλαδή, κρίσιμο είναι να αλλάξουμε τρόπο σκέψης, δουλεύοντας με τους εαυτούς μας και να διαφοροποιήσουμε τη συμπεριφορά μας απέναντι στα θύματα αυτών των πράξεων από την υφιστάμενη, να βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση τους. Να μας αισθάνονται δίπλα τους, όταν υποβάλλονται σε αυτό τον εξευτελισμό και να μη διστάζουν να καταγγείλουν τέτοιες απειλές-ενέργειες υπό το φόβο της ατέρμονης διαπόμπευσής τους και αποκλεισμού τους. (εξ αυτού του λόγου ο σκοτεινός αριθμός αυτών των αδικημάτων καθίσταται τεράστιος). Να μη γινόμαστε και εμείς δράστες ενός νέου εγκλήματος, ηθικού, αυτή τη φορά που ενισχύει το φόβο του θύματος για την ταπείνωση του και την ντροπιαστική του κατάληξη. Γιατί εντέλει, αυτός που θα πρέπει να φοβάται και να ντρέπεται είναι ο δράστης και όχι το θύμα. Άλλωστε όλοι οι δράστες κακοποιήσεων και δη σεξουαλικών, στο φόβο του θύματος ποντάρουν για να προβαίνουν σε αυτές, και το θύμα του «revenge porn», είναι θύμα, ενός νέου είδους σεξουαλικής κακοποίησης, αυτής που επιτυγχάνεται μέσω της τεχνολογίας, όπως ακριβώς συμβαίνει και με το θύμα της διαδικτυακής απάτης, είναι ένα θύμα εξαπάτησης, δε διαφοροποιείται ο χαρακτηρισμός του ως θύμα απάτης επειδή ό,τι έπαθε, το έπαθε μέσω διαδικτύου. Δεν αλλάζει το αποτέλεσμα ο τρόπος τέλεσης. Η ανθρωποκτονία το ίδιο αποτέλεσμα έχει είτε διαπράχθηκε με μαχαίρι, είτε με πολεμικό τυφέκιο, είτε με μη επανδρωμένο κατευθυνόμενο αυτόνομο drone, τηλεχειριζόμενο όχημα, αεροσκάφος ή κατευθυνόμενο πύραυλο. Το ίδιο αποτέλεσμα έχει και η ηθική ή/και πραγματική εξόντωση ενός θύματος μιας εξευτελιστικής σε βάρος του συμπεριφοράς με ό,ποιον τρόπο και αν αυτή επιτυγχάνεται.
[1] European Institute for Gender Equality-EIGE: Non-consensual pornography (the most common form of which is known as ‘revenge porn’) involves the online distribution of sexually graphic photographs or videos without the consent of the individual in the images. The perpetrator is often an ex-partner who obtains images or videos in the course of a prior relationship, and aims to publicly shame and humiliate the victim, in retaliation for ending a relationship. However, perpetrators are not necessarily partners or ex-partners and the motive is not always revenge.
[2] European Institute for Gender Equality-EIGE: Images can also be obtained by hacking into the victim’s computer, social media accounts or phone, and can aim to inflict real damage on the target’s ‘real-world’ life (for example, intending to cause a person to be fired from their job, or in some cases causing suicide).
[3] ΝΟΜΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 4624/2019,(ΦΕΚ Α’ 137/29-08-2019) Άρθρο 38. Ποινικές κυρώσεις: 1. Όποιος, χωρίς δικαίωμα:
α) επεμβαίνει με οποιονδήποτε τρόπο σε σύστημα αρχειοθέτησης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, και με την πράξη του αυτή λαμβάνει γνώση των δεδομένων αυτών·
β) τα αντιγράφει, αφαιρεί, αλλοιώνει, βλάπτει, συλλέγει, καταχωρεί, οργανώνει, διαρθρώνει, αποθηκεύει, προσαρμόζει, μεταβάλλει, ανακτά, αναζητεί πληροφορίες, συσχετίζει, συνδυάζει, περιορίζει, διαγράφει, καταστρέφει, τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι ενός (1) έτους, εάν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη. 2. Όποιος χρησιμοποιεί, μεταδίδει, διαδίδει, κοινολογεί με διαβίβαση, διαθέτει, ανακοινώνει ή καθιστά προσιτά σε μη δικαιούμενα πρόσωπα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία απέκτησε σύμφωνα με την περίπτωση α’ της παραγράφου 1 ή επιτρέπει σε μη δικαιούμενα πρόσωπα να λάβουν γνώση των δεδομένων αυτών, τιμωρείται με φυλάκιση, εάν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη 3. Εάν η πράξη της παραγράφου 2 αφορά ειδικών κατηγοριών δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα του άρθρου 9 παράγραφος 1 του ΓΚΠΔ ή δεδομένα που αφορούν ποινικές καταδίκες και αδικήματα ή τα σχετικά με αυτά μέτρα ασφαλείας του άρθρου 10 του ΓΚΠΔ, ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός (1) έτους και χρηματική ποινή έως εκατό χιλιάδες (100.000) ευρώ, εάν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη. 4. Με κάθειρξη μέχρι δέκα (10) ετών τιμωρείται ο υπαίτιος των πράξεων των προηγούμενων παραγράφων, εάν είχε σκοπό να προσπορίσει στον εαυτό του ή σε άλλον παράνομο περιουσιακό όφελος ή να προκαλέσει περιουσιακή ζημία σε άλλον ή να βλάψει άλλον και το συνολικό όφελος ή η συνολική ζημία υπερβαίνει το ποσό των εκατόν είκοσι χιλιάδων (120.000) ευρώ. 5. Εάν από τις πράξεις των παραγράφων 1 έως και 3 προκλήθηκε κίνδυνος για την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος ή για την εθνική ασφάλεια, επιβάλλεται κάθειρξη και χρηματική ποινή έως τριακόσιες χιλιάδες (300.000) ευρώ. 6. Τα κακουργήματα που προβλέπονται στο παρόν άρθρο υπάγονται στην αρμοδιότητα του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων.
[4] Άρθρο 9 – Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων – Επεξεργασία ειδικών κατηγοριών δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα: 1.Απαγορεύεται η επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που αποκαλύπτουν τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, τα πολιτικά φρονήματα, τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις ή τη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση, καθώς και η επεξεργασία γενετικών δεδομένων, βιομετρικών δεδομένων με σκοπό την αδιαμφισβήτητη ταυτοποίηση προσώπου, δεδομένων που αφορούν την υγεία ή δεδομένων που αφορούν τη σεξουαλική ζωή φυσικού προσώπου ή τον γενετήσιο προσανατολισμό.
ΠΛΑΣΤΗΡΑ Δ. ΔΗΜΗΤΡΑ – ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΠΑΡ’ ΑΡΕΙΩ ΠΑΓΩ – ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΟΣ -ΠΜΣ “ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ” ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
