Εγκλήματα κατά παιδιών με δράστες τους γονείς τους: Σκιαγράφηση του εγκληματικού προφίλ γονέων, διερεύνηση κινήτρων εγκληματικής δράσης και μιντιακές απεικονίσεις
Το συγκεκριμένο άρθρο στο propago το αφιερώνω με σεβασμό και αγάπη σε έναν σπουδαίο άνθρωπο και Καθηγητή που έχει δώσει ψυχή στον κλάδο της εγκληματολογίας και έχει αναδείξει με τόλμη φλέγοντα ζητήματα υψηλού εγκληματολογικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος, μεταξύ των οποίων η προστασία της ανηλικότητας, για την οποία έχει δώσει πολύχρονους αγώνες. Το αφιερώνω στον Ομ. Καθηγητή Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Αντώνη Μαγγανά, για τα 76α γενέθλιά του, ως ένα μεγάλο «ευχαριστώ» για τους πολύτιμους δρόμους στην έρευνα που μας έχει ανοίξει και για τη συνεχή προτροπή του να συνεχίσουμε με δύναμη
Τα εγκλήματα κατά παιδιών αποτελούν, αναμφίβολα, από τις πιο ειδεχθείς μορφές εγκληματικότητας, που συνήθως προκαλούν το «κοινό αίσθημα». Είναι σαφές ότι στις σύγχρονες κοινωνίες οι οποίες ταλανίζονται από οξύτατα κοινωνικά προβλήματα και υφίστανται ισχυρούς κλυδωνισμούς, η προστασία της ανηλικότητας οφείλει να είναι βασική προτεραιότητα. Ειδικά σε πολύ σοβαρές υποθέσεις, που ολοένα και περισσότερο βλέπουμε να απασχολούν τα ΜΜΕ, με δράστες γονείς, προβληματιζόμαστε εντόνως για τις συνθήκες διαβίωσης ανηλίκων σε ένα περιβάλλον στο οποίο θα έπρεπε να είναι απολύτως ασφαλή, όπως είναι το οικογενειακό. Ως εκ τούτου, βασιζόμενοι/ες σε αυτές τις υποθέσεις, κρίνουμε σκόπιμο να επαναφέρουμε σε τακτά χρονικά διαστήματα στη δημόσια συζήτηση θεματολογία σχετική με την ανηλικότητα και πρωτίστως να τονίζουμε διαρκώς την αναγκαιότητα και τη σπουδαιότητα επέκτασης της κοινωνικής μέριμνας και πρόνοιας για ανήλικα άτομα, εκτεθειμένα σε πολλαπλούς κινδύνους μέσα στην ίδια την οικογένειά τους. Η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση μπορούν να σώσουν ζωές και αυτό είναι ένα εξαιρετικά κρίσιμο στοιχείο που πρέπει να αναδειχθεί μιντιακά, προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί και να αφυπνιστεί ένα ευρύτερο κοινό ως προς μορφές βίας σε βάρος της ανηλικότητας και να αναδειχθούν παράλληλα ειδικές θεματικές. Μια πολύ ενδιαφέρουσα θεματική, κατά την άποψή μας, που αξίζει να διερευνηθεί εκτενέστερα αφορά στον ρόλο του σχολείου στην πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση για παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με σοβαρές δυσλειτουργίες. Αυτό είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τη γράφουσα σε ερευνητικό επίπεδο, θεωρώντας ότι η εκπαιδευτική κοινότητα μπορεί να διαδραματίσει έναν πολύ θετικό και ταυτόχρονα δυναμικό ρόλο στην υποστήριξη ανηλίκων που μεγαλώνουν σε δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα.
Ειδικότερα είναι σημαντικό, η εκπαιδευτική κοινότητα, αφού λάβει την κατάλληλη επιμόρφωση, να εστιάσει με ένα ιδιαίτερο κοινωνικό ενδιαφέρον σε ανήλικους και ανήλικες που εκδηλώνουν συμπεριφορές στο σχολείο οι οποίες προβληματίζουν και προκαλούν ερωτήματα. Να υπάρχει μια πρόβλεψη, για παράδειγμα, για παιδιά που απουσιάζουν μεγάλα χρονικά διαστήματα από το σχολείο αδικαιολόγητα, για παιδιά που παρουσιάζουν πολύ χαμηλές σχολικές επιδόσεις και ταυτόχρονα πλήρη αδιαφορία και απόσυρση από τις σχολικές δραστηριότητες, για παιδιά που εκδηλώνουν βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές ή αντίθετα υπομένουν με παθητικότητα τη θυματοποίησή τους από συμμαθητές/τριες, δεδομένου ότι κάθε παιδί πρέπει να νιώθει και να είναι χαρούμενο μέσα στο σχολικό περιβάλλον και πλήρως ενταγμένο στις σχολικές δράσεις. Αυτός πρέπει να γίνει ένας από τους θεμελιώδεις στόχους του σύγχρονου σχολείου, να «αγκαλιάσει» όλα τα παιδιά δίνοντας τον απαιτούμενο χώρο και χρόνο σε κάθε μαθητή και σε κάθε μαθήτρια να αναπτύξει δεξιότητες, να θέσει στόχους και να ανοίξει τα «φτερά» του/της και παράλληλα να καλλιεργήσει το ομαδικό του/της πνεύμα και να συνεργαστεί αρμονικά με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Η μαθησιακή διαδικασία, σε καμία περίπτωση, δεν πρέπει να είναι απλώς «διεκπεραιωτική», αλλά δυναμική και να περιλαμβάνει όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά δίνοντας ισχυρά κίνητρα για συμμετοχή και θετική δράση. Σε περιπτώσεις που ανήλικοι/ες αποκόπτονται από τις σχολικές τους δραστηριότητες, ας το εκλάβουμε ως «κοινωνική αποτυχία» και ας προσπαθήσουμε με σκληρή δουλειά και προσήλωση στον στόχο να διαχειριστούμε τα εν λόγω φλέγοντα ζητήματα. Συνεπώς, παιδιά που στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος είτε περιθωριοποιούνται είτε αποκόπτονται είτε εκφράζουν μια στάση πλήρους αδιαφορίας και απόσυρσης από τα μαθητικά δρώμενα, είναι σκόπιμο να προσεγγίζονται από την εκπαιδευτική κοινότητα έγκαιρα και έγκυρα, ώστε να θεμελιωθεί μια επικοινωνία ουσίας μεταξύ μαθητικής και εκπαιδευτικής κοινότητας και μια σχέση εμπιστοσύνης. Με αυτούς τους τρόπους ο κάθε μαθητής / η κάθε μαθήτρια που θα αντιμετωπίσει ένα σοβαρό πρόβλημα στο οικογενειακό περιβάλλον θα μπορέσει τουλάχιστον στο σχολικό περιβάλλον να αισθανθεί ασφάλεια και να μιλήσει με τους/τις εκπαιδευτικούς του, προκειμένου στη συνέχεια να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα από την Πολιτεία για την προστασία του παιδιού του οποίου η σωματική ακεραιότητα και η ψυχική υγεία κινδυνεύουν.
Το να πληροφορούμαστε από τα ΜΜΕ ότι ένα παιδί έχει κακοποιηθεί βάναυσα μέσα στην οικογένειά του οφείλει να μας αφυπνίσει ως προς την έννοια της «συμμετοχικής αντεγκληματικής πολιτικής» και να εστιάσουμε περισσότερο στο πώς μπορεί να ενισχυθεί ο ρόλος του ενεργού πολίτη ως προς την προστασία της ανηλικότητας. Αναμφισβήτητα, το έγκλημα της ανθρωποκτονίας ενός ανήλικου ατόμου από τον γονέα του (μητέρα ή πατέρα ή και τους δύο) καθώς και το ιδιώνυμο έγκλημα της παιδοκτονίας, που σύμφωνα με το άρθρο 303 του Ποινικού Κώδικα αφορά μόνο «στη μητέρα που με πρόθεση σκότωσε το παιδί της κατά ή μετά τον τοκετό, αλλά ενώ εξακολουθούσε ακόμη η διατάραξη του οργανισμού της από αυτόν και τιμωρείται με κάθειρξη έως δέκα έτη», είναι μορφές εγκληματικότητας μεγάλης ποινικής και κοινωνικής απαξίας. Ασφαλώς κάθε υπόθεση έχει τα δικά της ειδικά χαρακτηριστικά, που είναι αναγκαίο να εξετάζονται ανά περίπτωση. Τα κίνητρα εγκληματικής δράσης, το τι δηλαδή έχει ωθήσει έναν γονέα στο να αφαιρέσει τη ζωή από το ίδιο του το παιδί στο οποίο εκείνος έδωσε τη ζωή, είναι σημαντικό να διερευνώνται σε κάθε υπόθεση με προσοχή, δεδομένου ότι η εγκληματογένεση αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Τα συμπεράσματα όμως που εξάγονται, αναλύοντας ερευνητικά υποθέσεις στο πλαίσιο των μελετών περίπτωσης (case studies) σε κοινωνιολογικό και εγκληματολογικό επίπεδο μπορούν, κατά την άποψή μας, να αποβούν πολύτιμα για την ενίσχυση της προστασίας της ανηλικότητας. Δεν πρέπει άλλωστε να μας διαφεύγει ότι είναι το πιο σπουδαίο επίτευγμα των σύγχρονων κοινωνιών η επαρκής προστασία ανηλίκων σε κίνδυνο.
Βάσει διεθνών τυπολογιών, οι οποίες ναι μεν δεν ακολουθούνται κατά γράμμα, αλλά μας δίνουν το έναυσμα για σκέψη και περαιτέρω προβληματισμό, οι ανθρωποκτονίες παιδιών από τους γονείς τους μπορούν να ταξινομηθούν σε ορισμένες μεγάλες κατηγορίες:
- Πρώτον, καταγράφεται η χαρακτηριζόμενη «αλτρουιστική ανθρωποκτονία» όπου ο γονιός προβαίνει στην ειδεχθή εγκληματική πράξη της δολοφονίας του παιδιού του, γιατί έχει την πεποίθηση ότι το έγκλημα που διαπράττει είναι προς το «συμφέρον» του παιδιού. Σε αυτή τη περίπτωση μάλιστα καταγράφονται δύο διαφορετικές στάσεις του ανθρωποκτόνου γονέα. Σύμφωνα με την πρώτη στάση, ο γονιός θεωρεί ότι αυτός ο κόσμος είναι πολύ σκληρός για να αφήσει το παιδί του όταν πεθάνει ο ίδιος, οπότε με το έγκλημα σε βάρος του παιδιού, βάσει της δικής του λανθασμένης κοσμοθεωρίας, αισθάνεται ότι το προστατεύει και το γλυτώνει από τη ματαιότητα αυτού του κόσμου. Σε αυτές τις υποθέσεις ο γονιός μπορεί, για παράδειγμα, να είναι πολύ μεγάλος σε ηλικία ή να αντιμετωπίζει ένα σοβαρό ζήτημα υγείας και να φοβάται για το μέλλον του παιδιού εάν αυτό μείνει μόνο του χωρίς τη δική του στήριξη και υποστήριξη. Στη δεύτερη περίπτωση μιας «αλτρουιστικής ανθρωποκτονίας» ο γονιός θέλει να απαλλάξει το παιδί από μια σοβαρή ασθένεια την οποία αντιμετωπίζει, όπως για παράδειγμα από κάποιο σοβαρό ζήτημα σωματικής ή ψυχικής υγείας ή αναπηρία. Ενδέχεται όμως ο γονιός και σε αυτή την περίπτωση να διογκώνει τη σοβαρότητα του προβλήματος στο μυαλό του και να πρόκειται για ένα πρόβλημα το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί. Σε καμία ωστόσο περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογηθεί αυτή η ακραία στάση του γονέα και εδώ απαιτείται η έγκαιρη παρέμβαση των αρμόδιων φορέων, γιατί οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίζει ένα παιδί πρέπει να έχει το δικαίωμα σε μια αξιοπρεπή ζωή και εάν ο γονιός δεν μπορεί να του την εξασφαλίσει η Πολιτεία οφείλει να στηρίξει και να υποστηρίξει έγκαιρά γονείς που ενδέχεται να βρεθούν σε απόγνωση και σε ένα αδιέξοδο, κυρίως μετά από μακροχρόνια φροντίδα του παιδιού, και να οδηγηθούν στα άκρα, λειτουργώντας σε βάρος του παιδιού τους και του δικαιώματός τους στο ύψιστο αγαθό που είναι η ζωή.
- Δεύτερον καταγράφεται η «ψυχωσική ανθρωποκτονία». Σε αυτή την περίπτωση, ο γονιός οδηγείται στο έγκλημα λόγω δικής του ψυχωσικής διαταραχής. Συνεπώς, και σε αυτές τις υποθέσεις είναι σημαντικό να υπάρχει η πολύτιμη επιστημονική υποστήριξη στον γονέα που αντιμετωπίζει ένα σοβαρό ζήτημα ψυχικής υγείας, ώστε να προστατευθεί και ο γονιός και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, διότι τα ζητήματα ψυχικής υγείας δεν πρέπει να αποτελούν θέμα «ταμπού» στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά να καταπολεμηθεί το στίγμα και να παρέχεται η απαιτούμενη ενημέρωση στις οικογένειες στις οποίες ένα ή περισσότερα μέλη αντιμετωπίζουν ζητήματα ψυχικής υγείας και δεν πρέπει να στερηθούν το αναφαίρετο δικαίωμα στην αξιοπρεπή τους διαβίωση.
- Τρίτον, καταγράφονται οι υποθέσεις του χαρακτηριζόμενου ως «ανεπιθύμητου παιδιού» από τον γονέα/τους γονείς του. Σε αυτές τις περιπτώσεις το παιδί εκλαμβάνεται από τον γονέα ως εμπόδιο στις δικές του επιδιώξεις και μέσω της ακραίας εγκληματικής του ενέργειας αυτό που ουσιαστικά επιδιώκει είναι να απαλλαγεί από αυτό. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις βλέπουμε ότι ο γονέας μπορεί να έχει και κάποιο όφελος από τον θάνατο του παιδιού, όπως μια αποζημίωση από την ασφάλεια ζωής για παράδειγμα. Η σκιαγράφηση του προφίλ γονέων που έχουν προβεί στη δολοφονία παιδιών για οικονομικό όφελος συνήθως καταδεικνύει σκληρότητα, αναλγησία, συναισθηματική απάθεια.
- Τέταρτον, καταγράφονται ανθρωποκτονίες ανηλίκων από τον γονέα τους, ως αποτέλεσμα ατυχήματος. Σε αυτές τις υποθέσεις ο θάνατος μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της βάναυσης κακοποίησης του παιδιού από τον γονέα του. Σε αυτή την κατηγορία μπορεί να ενταχθεί το σύνδρομο «Μινχάουζεν διά αντιπροσώπου». Ο γονιός στην προκειμένη περίπτωση, συνήθως η μητέρα, φαντάζεται ασθένειες του παιδιού και φτάνει στο σημείο ακόμα και να του προκαλέσει ασθένειες περιορίζοντάς του για παράδειγμα την τροφή ώστε να μην καλύπτει τις διατροφικές του ανάγκες ή ρίχνοντας αίμα στα ούρα του για να ισχυριστεί ότι το παιδί πάσχει από κάποιο σοβαρό νόσημα.
- Καταγράφεται, πέμπτον, η ανθρωποκτονία του παιδιού από εκδικητικότητα. Ο ένας γονέας (συνήθως ο πατέρας) εκδικείται τον άλλο γονέα, επειδή έχουν χωρίσει, επειδή έχει βρει άλλον/η σύντροφο κλπ. Ο ένας γονέας σε αυτή την περίπτωση αυτό που τελικά επιδιώκει είναι να στερήσει από τον άλλο ο, τι πιο πολύτιμο έχει, το παιδί του, και να τον καταδικάσει σε μια ζωή δυστυχισμένη και γεμάτη ενοχές που δεν «πρόλαβε» το έγκλημα. Αυτός ο γονέας μπορεί, μετά την εγκληματική του πράξη να οδηγηθεί στην αυτοχειρία, ενώ πολλές φορές αφήνει ένα σημείωμα μετά την πράξη του εξηγώντας τους λόγους που τον οδηγήσαν στο έγκλημα και θέτοντας σαρκαστικά το ερώτημα στον άλλον γονέα, «εάν είναι χαρούμενος με αυτό που κατάφερε». Διαπιστώνουμε, συνεπώς, την έλλειψη ευθύνης από τον δράστη και την επίρριψη ευθυνών στον άλλο γονέα ή σε άλλα/τρίτα πρόσωπα.
Όσο για τις μεθόδους τέλεσης της ανθρωποκτονίας αυτές διαφέρουν ανάλογα με τις ηλικίες των παιδιών και την αντίσταση που αυτά μπορούν να προβάλλουν. Βλέπουμε πάντως ότι στις μικρότερες ηλικίες προτιμάται ο πνιγμός, ενώ σε μεγαλύτερες όπου το παιδί μπορεί πια να αντιδράσει και να προσπαθήσει να αντισταθεί για να σωθεί, τότε το όπλο του εγκλήματος είναι συχνά το όπλο ή το μαχαίρι. Συνοπτικά, σε κάθε «πολύκροτή» υπόθεση που προβάλλεται στα ΜΜΕ, εγκλήματος κατά παιδιού, έχει μια χρησιμότητα να εξετάζονται τα κίνητρα εγκληματικής δράσης, προκειμένου να σκιαγραφηθεί το προφίλ του δράστη/της δράστιδος και σε ένα δεύτερο επίπεδο να μελετήσουμε επισταμένως πώς θα μπορούσαμε, με τα επιστημονικά δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας, να διαχειριστούμε ακόμα πιο αποτελεσματικά ζητήματα που αφορούν στην ανηλικότητα και στην προστασία της.
Ως προς το έγκλημα της παιδοκτονίας, αυτό που έχουμε να παρατηρήσουμε για το προφίλ της παιδοκτόνου μητέρας είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις σκιαγραφείται από τα Μέσα με έναν ιδιαίτερα σκληρό τρόπο, χωρίς όμως να έρχονται στο φως τα σοβαρότατα ζητήματα που έχουν άμεση συνάρτηση με το συγκεκριμένο έγκλημα και τα οποία χρήζουν διεπιστημονικής προσέγγισης και ευρύτερης ενημέρωσης του κοινού, με στόχο την αφύπνιση και την ευαισθητοποίηση. Είναι σαφές ότι η πράξη -αφαίρεσης της ζωής του βρέφους- είναι ακραία και ειδεχθής, αλλά το γεγονός ότι πίσω από αυτή την εγκληματική πράξη συνήθως υποκρύπτονται φλέγοντα ζητήματα ψυχικής υγείας και οξύτατα κοινωνικά προβλήματα, δεν μπορεί να αγνοηθεί από τα Μέσα. Είναι μάλιστα στοιχεία που και ο νομοθέτης έχει λάβει υπ’ όψιν του, δίνοντας βαρύτητα στη διατάραξη του οργανισμού της μητέρας από τον τοκετό και γι’ αυτό έχει προβλέψει επιεικέστερη ποινική μεταχείριση για το έγκλημα της παιδοκτονίας συγκριτικά με το έγκλημα της ανθρωποκτονίας. Αυτό αποτελεί ένα παράδοξο στο οποίο αξίζει να αναφερθούμε, ότι δηλαδή, ενώ η ποινική μεταχείριση είναι επιεικέστερη, η απεικόνιση του προφίλ της στο αστυνομικό και δικαστικό ρεπορτάζ σε πολλές υποθέσεις που έχουν δει το φως της δημοσιότητας είναι πολύ σκληρή, καθώς περιγράφεται σαν ένα «ανθρωπόμορφο τέρας» χωρίς κανένα απολύτως συναίσθημα. Η παιδοκτόνος μητέρα είναι η απόλυτη «ενσάρκωση του κακού» για τα ΜΜΕ, κυρίως γιατί καταρρίπτει τον μύθο της «τέλειας μητέρας» και του «ιερού μητρικού ενστίκτου», που τα ίδια τα Μέσα καλλιεργούν ή/και συντηρούν σε αρκετές περιπτώσεις.
Το βίωμα της μητρότητας είναι μοναδικό και μεγαλειώδες, αγγίζει θα μπορούσαμε να πούμε τα όρια του «μεταφυσικού». Ωστόσο, η διατάραξη του οργανισμού της γυναίκας από τον τοκετό, σε συνδυασμό με άλλα σοβαρά ζητήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει η μητέρα (όπως ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε, προβλήματα ψυχικής υγείας, έλλειψη ενός υποστηρικτικού συγγενικού περιβάλλοντος, έλλειψη κοινωνικής μέριμνας κλπ.) δύναται να επιβαρύνουν την ψυχική κατάσταση στην οποία βρίσκεται μετά τη γέννηση του μωρού της και να την οδηγήσουν σε στρεβλώσεις και παραμορφώσεις ως προς τον τρόπο με τον οποίο βιώνει την εμπειρία της μητρότητας. Σε αυτές τις περιπτώσεις η μητέρα πρέπει άμεσα και χωρίς χρονοτριβή να υποστηρίζεται σε πολλαπλά επίπεδα και το μωρό να οδηγείται σε ένα ασφαλές περιβάλλον όπου δεν θα τίθεται σε κίνδυνο η ζωή του.
Το έγκλημα της παιδοκτονίας & τα διαχρονικά χαρακτηριστικά σε υποθέσεις που μας απασχολούν ερευνητικά
Στο πλαίσιο των εκπαιδεύσεών μας και ειδικότερα των live streaming εκπαιδεύσεων του e-learning του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών αναλύουμε αρκετές μελέτες περίπτωσης. Μια από αυτές τις μελέτες περίπτωσης αφορά σε μια υπόθεση που απασχόλησε με εκτενή ρεπορτάζ τα Μέσα το έτος 2013. Εν συντομία, το χρονικό της υπόθεσης αφορούσε σε μια 20χρονη μητέρα η οποία με τη βοήθεια της 44χρονης μητέρας της, στην κλειστή τοπική κοινωνία, είχαν πετάξει στον κάδο απορριμμάτων το βρέφος με τη γέννησή του αναφέροντας στο δικαστήριο ως κίνητρο της εγκληματικής τους δράσης τον φόβο για τις αντιδράσεις του πατέρα της μητέρας παιδοκτόνου και την ντροπή για τον κοινωνικό στιγματισμό, γιατί ήταν ένα μωρό εκτός γάμου. Αντίστοιχες υποθέσεις με το ίδιο ακριβώς μοτίβο, δηλαδή με νεαρή ή και μεγαλύτερης ηλικίας μητέρα, με τη διαδικασία του τοκετού να λαμβάνει χώρα στο σπίτι, ακόμα και με κίνδυνο της ζωής της μητέρας και στη συνέχεια η γιαγιά ή άλλο συγγενικό πρόσωπο να «βοηθά» τη μητέρα που μόλις είχε φέρει στον κόσμο το παιδί της να «ξεφορτωθούν» το βρέφος συνήθως σ’ έναν κάδο σκουπιδιών, μας απασχολούν μέχρι σήμερα σε ερευνητικό επίπεδο. Συνεπώς, πρέπει να κρούσει ένα καμπανάκι κινδύνου και να μας προβληματίζει το ότι το 2023 υποθέσεις με τα ίδια ακριβώς ή κοινά χαρακτηριστικά με μια υπόθεση που έλαβε χώρα το 2013 εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα. Θα περιμέναμε τουλάχιστον ο φόβος και η ντροπή για τον κοινωνικό στιγματισμό να είχαν καταπολεμηθεί και να είναι πιο υποστηρικτικό το περιβάλλον σε μια γυναίκα που καλείται μόνη της να αναλάβει τη γονική ευθύνη. Σαφώς το έγκλημα είναι συνυφασμένο με τις κοινωνίες. Αλλά οι κοινωνίες απαρτίζονται από εμάς και ως ενεργά μέλη της κοινωνίας οφείλουμε να ευαισθητοποιηθούμε περισσότερο ως προς την προσέγγιση τόσο σοβαρών κοινωνικών ζητημάτων που λαμβάνουν εγκληματολογικές διαστάσεις και προεκτάσεις.
Το έγκλημα της παιδοκτονίας & η κοινωνιολογική του προσέγγιση
• Το έγκλημα της παιδοκτονίας δεν σχετίζεται μόνο με ζητήματα ψυχικής υγείας, αλλά όπως διαπιστώνεται έχει άμεση συνάρτηση με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες ζωής. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλές υποθέσεις που μας έχουν απασχολήσει ερευνητικά η γυναίκα παιδοκτόνος ζούσε σε ένα περιβάλλον με πολλές δυσλειτουργίες, με οικονομικά προβλήματα, «φτωχό» σε ερεθίσματα κλπ. Αυτά τα στοιχεία διαδραματίζουν έναν καθοριστικό ρόλο, διότι σε ένα περιβάλλον όπου θα υπάρχει η αντίστοιχη ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των υπόλοιπων μελών της οικογένειας, μπορεί να ενισχυθεί η γυναίκα λαμβάνοντας την αναγκαία και πολύπλευρη υποστήριξη που χρειάζεται και να προστατευθεί το μωρό αλλά και η ίδια από το «πέρασμα» στην εγκληματική πράξη.
• Υπό το πρίσμα της κοινωνιολογίας επομένως πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, όπως η φτώχια, η ανεργία και ο αποκλεισμός δύναται να επιδράσουν δυσμενώς στην ψυχοσύνθεση μιας γυναίκας που ταυτόχρονα είναι και μητέρα.
Ας εξετάσουμε στο σημείο αυτό τις επιστημονικές τοποθετήσεις των ειδικών, που μας βοηθούν να αποκομίσουμε μια πληρέστερη εικόνα για το φαινόμενο.
- Σύμφωνα με τον Faulk (1988) ο κύριος παράγων που οδηγεί στη διάπραξη παιδοκτονιών είναι ψυχοκοινωνικός, με τη μητέρα όπως ήδη τονίσαμε να επιχειρεί να «απαλλαγεί» από το μωρό μόλις αυτό γεννηθεί εξαιτίας φόβου ή ντροπής. έγκαιρης και έγκυρης παρέμβασης.
- Σύμφωνα με τον Resnick (1970) πολλές περιπτώσεις δολοφονιών παιδιών είναι το αποτέλεσμα α) σοβαρής ψύχωσης που συνοδεύεται από παραισθήσεις, β) μακρόχρονης κακοποίησης του παιδιού, γ) συνιστά «αλτρουιστική παιδοκτονία».
Συμπερασματικά, το έγκλημα της παιδοκτονίας συνιστά μια σκληρή πραγματικότητα, βαθιά ριζωμένη όμως στις κοινωνίες. Επομένως, εάν μας ενδιαφέρει πραγματικά να εμβαθύνουμε στους παράγοντες εγκληματογένεσης, όπως και στην αναγκαιότητα ενίσχυσης της πρόληψης, οφείλουμε να προσεγγίσουμε το φαινόμενο στην ολότητά του, φωτίζοντας καίριες πτυχές και διαστάσεις του χωρίς ηθικούς πανικούς. Ως προς τις ποικίλες μορφές βίας και εγκληματικότητας σε βάρος ανήλικων ατόμων από τους γονείς του, είναι κατά την άποψή μας, απαραίτητο να αναδειχθεί ο ρόλος των ενεργών πολιτών στην προστασία παιδιών που βρίσκονται σε κίνδυνο. Επομένως, το μήνυμά μας ας είναι ένα μήνυμα ζωής και ένα μήνυμα υπέρ της ανηλικότητας, το οποίο θα θεμελιώνεται σε κοινωνίες ενημερωμένες, αφυπνισμένες και ευαισθητοποιημένες.
Συνεχίζουμε τη διερεύνηση!
Ενδεικτικά προτεινόμενη βιβλιογραφία και αρθρογραφία
Καρδαρά Α. (2019). Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ εγκληματικών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018). Αθήνα: Παπαζήσης.
Καρδαρά Α. (2021). Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους. Αθήνα: Παπαζήσης.
Καρδαρά Α. (2023). Έγκλημα και Γυναίκα: Επιστημονικός Λόγος και Μιντιακές Απεικονίσεις για την Εγκληματικότητα και τη Θυματοποίηση Γυναικών. Αθήνα: Παπαζήσης.
Μαγγανάς Α. (1996). Ειδικά Θέματα που Αφορούν την Κακοποίηση Παιδιών: Η Περίπτωση του Καναδά και των ΗΠΑ. Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλας.
Μαγγανάς Α. (2004). Το Εγκληματικό Φαινόμενο στην Πράξη. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Μαγγανάς Α. Σορβατζιώτη, Δ. (2013). Δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων:
Το έγκλημα και η ποινή. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Παπαγαθονίκου Θ. «Η αδιαχώριστη φύση της αγάπης και του μίσους» που δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο Ο Κλόουν | Πολιτική, φιλοσοφία, κοινωνία, σάτιρα, αίρεση, σκεπτικισμός (o-klooun.com) στις 23-1- 2019. «URL: Η αδιαχώριστη φύση της αγάπης και του μίσους (o-klooun.com)
Στεφανίδου Α. (2011). Ενδοοικογενειακή βία. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Rafter N.H.(2003). Encyclopedia of Women and Crime. N.York: Checkmark Books.
Spinelli, M.G. (2003). Infanticide: psychosocial and legal perspectives on mothers who kill. Amer London & Washington DC: Psychiatric Pub.
West SG. An overview of filicide. Psychiatry (Edgmont). 2007 Feb;4(2):48-57. PMID: 20805899; PMCID: PMC2922347.
