Μια γυναίκα serial killer προκαλεί αναμφίβολα το ερευνητικό μας ενδιαφέρον, για αρκετούς λόγους. Κατ’ αρχάς, γιατί η εγκληματική δράση γυναικών κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτόνων (serial killers) δεν έχει απασχολήσει σε τόση μεγάλη έκταση και σε τόσο μεγάλο βαθμό την εγκληματολογική έρευνα, όπως η αντίστοιχη δράση ανδρών serial killers. Κατά δεύτερον, μια γυναίκα η οποία έχει διαπράξει μια σειρά βίαιων εγκλημάτων έρχεται σε αντίθεση -ακόμα και σε σύγκρουση θα λέγαμε- με κοινωνικά στερεότυπα και εγκληματολογικούς μύθους σχετικά με τη θέση και τον ρόλο της γυναίκας. Πιο συγκεκριμένα έρχεται σε αντίθεση με τη στερεοτυπική αντίληψη ότι το «έγκλημα δεν ταιριάζει στη γυναικεία φύση» ή με τον μύθο της «τέλειας μητέρας» και της «ιδανικής μητρότητας» όταν μια γυναίκα σκοτώνει ανήλικα άτομα. Κατά τρίτον, η διεπιστημονική ανάλυση της πολυανθρωποκτόνου δράσης μιας γυναίκας ενέχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί μπορεί να μας οδηγήσει σε σημαντικά συμπεράσματα, πολύ χρήσιμα για την ενίσχυση της πρόληψης και της έγκαιρης παρέμβασης, όπως στην υπόθεση της επικαιρότητας που μας απασχολεί με την 25χρονη γυναίκα η οποία φέρεται να έχει διαπράξει μια σειρά εγκλημάτων σε βάρος ανηλίκων, ξεκινώντας την εγκληματική της δράση, όπως τουλάχιστον η ίδια ομολόγησε στην ανωμοτί κατάθεσή της που είδε το φως της δημοσιότητας, όταν ήταν ανήλικη, μόλις 14 ετών, σε βάρος μάλιστα της επίσης ανήλικης αδελφής της.[1]
Συνεπώς, όταν καταγράφονται στο πλαίσιο οικογενειών τόσο σοβαρές δυσλειτουργίες και φτάνουμε να μιλάμε για τη διάπραξη του ειδεχθέστερου εγκλήματος, όπως είναι αυτό της ανθρωποκτονίας με δράστιδα μια ανήλικη, τότε καθίσταται απολύτως σαφές ότι η ανάγκη παρέμβασης της Πολιτείας και των αρμόδιων φορέων της είναι επιτακτική και ότι η εν λόγω παρέμβαση πρέπει να γίνει έγκαιρα και χωρίς χρονοτριβή, ώστε να προστατευθεί τόσο η ίδια η οικογένεια που αντιμετωπίζει στους κόλπους της εξαιρετικά κρίσιμα ζητήματα, όσο και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Επίσης, είναι αναγκαίο και για μια ανήλικη που έχει εκδηλώσει εγκληματική συμπεριφορά σε τόσο μικρή ηλικία να λάβει την προβλεπόμενη για την ανηλικότητα ποινική μεταχείριση και την ψυχολογική υποστήριξη που οι ειδικοί θα κρίνουν κατάλληλη, δεδομένου ότι είναι πολύ σοβαρό ζήτημα η διάπραξη ενός τόσο βίαιου εγκλήματος από ανήλικο άτομο και αυτό το άτομο δεν μπορεί να αφεθεί χωρίς καμία παρέμβαση, να συνεχίζει την παραβατική και εγκληματική του δράση για χρόνια, με τη δημιουργία και κλιμάκωση μιας «εγκληματικής καριέρας» (criminal career) στην ενήλικη ζωή του.
Σε ανάλογες υποθέσεις επομένως αυτό που πρέπει κυρίως να μας προβληματίσει και να αποτελέσει αντικείμενο επισταμένης διερεύνησής μας είναι σε ποιον βαθμό θεσμικές ανεπάρκειες, εσφαλμένες ιατροδικαστικές γνωματεύσεις, αβλεψίες και παραβλέψεις τόσο από αρμόδιους φορείς όσο και από τον πιο στενό κοινωνικό κύκλο μιας δράστιδος, έχουν «καλλιεργήσει γόνιμο έδαφος», ώστε αυτές οι γυναίκες να συνεχίσουν ανενόχλητες την εγκληματική τους δράση σε βάρος της ανηλικότητας ακόμα και για πολλά χρόνια και ουσιαστικά να οδηγηθούμε στην «κατασκευή» μιας serial killer εξαιτίας ανεπαρκειών, κενών, ελλείψεων, παραβλέψεων, ενώ θα μπορούσε να είχε τερματιστεί η δράση τους πολύ νωρίτερα εάν είχαν λειτουργήσει όλα σωστά σε επίπεδο θεσμών, δομών, ενεργειών που έπρεπε να ληφθούν και δεν ελήφθησαν.
Ένα ακόμα σημείο που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι οι «παραμορφωτικοί καθρέπτες» μέσα από τους οποίους έχουν προσεγγιστεί διαχρονικά -και από τα ΜΜΕ- σοβαρές υποθέσεις εγκλημάτων με δράστιδες γυναίκες -οι οποίες έχουν απεικονιστεί μέσα από δύο διαφορετικές οπτικές, σαν «ανθρωπόμορφα τέρατα» από τη μία πλευρά, σαν «έρμαια της τύχης τους και άβουλα όντα» από την άλλη πλευρά- έχουν εξίσου οδηγήσει σε μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας, καθώς ούτε οι υπερβολές ούτε οι εξιδανικεύσεις επιτρέπουν την εμβάθυνση στο φαινόμενο της γυναικείας εγκληματικότητας και την τεκμηριωμένη ανάλυσή του.
Προτού εστιάσουμε στα χαρακτηριστικά μιας γυναίκας serial killer, να αναφέρουμε ότι η εγκληματολογική έρευνα διακρίνει ανάμεσα σε δύο εκτενείς κατηγορίες ανθρωποκτόνων με μεγάλο αριθμό θυμάτων: τους serialkillers και τους mass killers/mass murderers. Το κοινό στοιχείο μεταξύ των δύο είναι οι πολλές ανθρωποκτονίες που διαπράττουν. Ως προς τα υπόλοιπα σημεία όμως (χαρακτηριστικά κάθε τύπου, κίνητρα, τρόπος εγκληματικής δράσης) η έρευνα καταγράφει σημαντικές διαφορές οι οποίες είναι σκόπιμο να αποτυπώνονται κατά την ανάλυση υποθέσεων πολλαπλών δολοφονιών.
Ας ξεκινήσουμε την ανάλυσή μας με τον ορισμό κάθε τύπου. Ο serial killer στην ελληνική γλώσσα αποδίδεται συνήθως στο αστυνομικό ρεπορτάζ ως «κατά συρροή δολοφόνος». Πρόκειται όμως για έναν όρο με τον οποίο δεν συμφωνούν έγκριτοι εγκληματολόγοι. Ο Καθηγητής Εγκληματολογίας Νέστωρ Κουράκης[2] προτιμά τον όρο «κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτόνος» για να αποδώσει με μεγαλύτερη ακρίβεια και σαφήνεια τον δράστη των πολλαπλών φόνων κατ’ εξακολούθηση, ενώ ο όρος «κατά συρροή ανθρωποκτόνος», κατά τον Καθηγητή, αποδίδει πληρέστερα την έννοια του «μαζικού δολοφόνου» (mass murderer). Με αυτήν τη διάκριση συμφωνεί και η γράφουσα.
Eιδικά ως προς τα ζητήματα του εγκληματολογικού ορισμού ενδιαφέρον παρουσιάζουν όσα επισημαίνει oΔικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Δρ. Εγκληματολογίας Παναγιώτης Παπαϊωάννου στο βιβλίο του «Ανθρωποκτόνοι κατ’ εξακολούθηση και κατά συρροή – Το Ελληνικό Παράδειγμα» (εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2013): «Μολονότι στην πράξη αρκετές φορές η χρήση των όρων που αφορούν τις πολλαπλές ανθρωποκτονίες και τους δράστες τους συγχέεται, τον serial killer χωρίζουν σημαντικότατες διαφορές από άλλους τύπους πολυανθρωποκτόνων, ιδίως τον «κατά συρροήν» ανθρωποκτόνο (mass murderer) καλούμενο και “spree killer’’. Κατά κύριο λόγο, οι κατ’ εξακολούθησιν ανθρωποκτονίες ενέχουν στο κίνητρο μια, απλουστευτικά θέτοντάς το, διεστραμμένη ανάγκη ικανοποίησης ενστίκτων που είναι ή πάντως προσομοιάζουν έντονα με τα σεξουαλικά ή μια (πολλές φορές σύγχρονη) ανάγκη του δράστη για επικυριαρχία άνω στο θύμα, το οποίο μετατρέπεται σε «αντικείμενο», σε παθητικό δέκτη των σαδιστικών του ορέξεων, πριν αυτές καταλήξουν στην αφαίρεση της ζωής. Το στοιχείο αυτό ξεχωρίζει τους serial killers από τους άλλους πολυανθρωποκτόνους και σχηματοποιεί με ιδιάζοντα τρόπο τις περιστάσεις τέλεσης των ανθρωποκτονιών που διαπράττουν». Στην προσπάθειά της η διεθνής εγκληματολογική σκέψη, για πάνω από 4 δεκαετίες, να ιχνηλατήσει τους παράγοντες που διαμορφώνουν έναν serial killer, έχει διατυπώσει διάφορες θεωρίες, βασισμένες άλλοτε σε εμπειρικά, άλλοτε σε επιστημονικά δεδομένα. Έχει, λ.χ., διατυπωθεί η άποψη ότι ο μηχανισμός που αναδεικνύει συνηθέστερα μια σειρά ανθρωποκτονιών ενός κατ’ εξακολούθησιν ανθρωποκτόνου προσιδιάζει με χονδροειδής διαστροφή της φυσιολογικής σεξουαλικής λειτουργίας. Όπως ακριβώς οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν απόσχει επί καιρό από την ερωτική συνεύρεση αρχίζουν σταδιακά να την αναζητούν με λαχτάρα, ψάχνοντας για σύντροφο, έτσι και ο serial killer περνά τις μέρες του ονειροπολώντας, καταναλώνοντας φαντασιώσεις βίαιας επικυριαρχίας, βασανισμού και φόνου. Σταδιακά, κι αυτός αρχίζει να λαχταρά το φόνο και τη θέα του αίματος. Όταν οι διαστροφικές του επιθυμίες δεν μπορούν να χαλιναγωγηθούν, «βγαίνει στο κυνήγι» για ανυποψίαστα θύματα. Όπως ακριβώς αυτός που κατόρθωσε μετά από πολύ καιρό να βρει σύντροφο και να τέρψει την ανάγκη του για σαρκική επαφή, έτσι και ο serial killer νιώθει την «ανάγκη» να έχει καταλαγιάσει για κάποιο χρονικό διάστημα μετά το φονικό. Πρόκειται για την λεγόμενη «περίοδο αποφόρτισης». Οι αξεπέραστης βιαιότητας ανθρωποκτονίες των serial killers αποτελούν για τους ίδιους πηγή υπέρτατης απόλαυσης και φθάνουν στην κορύφωση της ηδονής τους (νοουμένης της τελευταίας ακόμη και ως σεξουαλικού ερεθισμού) επιφέροντας βάναυσα και θανατηφόρα πλήγματα σε ανθρώπινα θύματα. Κρίσιμο επίσης στη δράση των serialkillers είναι ότι τα θύματα δεν συνδέονται με τον δράστη με συγγενικούς, φιλικούς ή κοινωνικούς δεσμούς».
Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά την εγχώρια περιπτωσιολογία και νομολογία που παρουσιάζει στην έρευνά του, ο Δρ. Εγκληματολογίας, κ. Παναγιώτης Παπαϊωάννου υπογραμμίζει τα εξής: «Ο mass murdererείναι ο πολυανθρωποκτόνος που, σε αντίθεση με τον serial killer, φονεύει πολλά θύματα στο ίδιο εγκληματικό περιστατικό, το οποίο συνήθως διαρκεί από μια έως και 48 ώρες. Κατά κανόνα χρησιμοποιούν πυροβόλα όπλα, μια σημαντική διαφοροποίηση ως προς τον τρόπο εγκληματικής δράσης των mass murderers σε αντίθεση με τους serial killers, οι οποίοι επιλέγουν κατά κανόνα την με ενάσκηση εκτεταμένης φυσικής βίας «σώμα με σώμα» αναμέτρηση με το θύμα (στραγγαλισμός, μαχαίρωμα, ακρωτηριασμός). Το modus operandi των massmurderers έχει και αυτό σημαντικό βαθμό προσχεδιασμού, με κρίσιμη όμως μια σημαντική διαφοροποίηση: Ο mass murderer δεν έχει σκοπό να ξεφύγει, αφήνοντας πίσω του σημειολογικά μνημεία της δράσης του. Έχει σκοπό να σκοτώσει όσο περισσότερους γίνεται και είτε να πιαστεί, είτε, συνηθέστατα, να αυτοκτονήσει, γι’ αυτό και η δράση του συμβαίνει συνήθως σε δημόσιους χώρους».
Συνοψίζοντας, οι διαφοροποιήσεις serial killers-mass murderers είναι σημαντικές. Οι serial killers δολοφονούν τρία ή περισσότερα άτομα, αλλά το κάθε άτομο δολοφονείται σε διαφορετική περίσταση. Επιλέγουν τα θύματά τους και σχεδιάζουν προσεκτικά τους φόνους. Μεταξύ των ανθρωποκτονιών διανύουν και κάποιες περιόδους κατά τις οποίες δεν διαπράττουν εγκλήματα (cooling off). Έχουμε, επίσης, περιπτώσεις serial killers που πραγματοποιούν ακόμα και ταξίδια για να εντοπίσουν τα θύματά τους. Να διευκρινίσουμε ότι αυτό δεν συμβαίνει αναγκαστικά, καθώς πολλοί serial killers έχουν διαπράξει τα εγκλήματά τους στην ίδια γεωγραφική τοποθεσία. Σύμφωνα με μελέτες σε διεθνές επίπεδο, οι serial killers διακατέχονται από αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις που επιδρούν δυσμενώς στην ψυχοσύνθεσή τους και τους οδηγούν στην εγκληματική δράση.
Ειδικότερα, διακατέχονται από:
• Φόβο της απόρριψης, τον οποίο βιώνουν πολύ έντονα.
• Ανάγκη για εξουσία.
• Επιθυμία να «βελτιώσουν» και «τελειοποιήσουν» τον κόσμο γύρω τους, σύμφωνα ασφαλώς με τη δική τους ακραία και διαστρεβλωμένη ηθική.
Βάσει των προαναφερθέντων, διαπιστώνεται ότι οι σκοτεινές φαντασιώσεις των serial killers και οι ακραίες σκέψεις τους αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τον ψυχισμό τους και τους οδηγούν στην εγκληματική δράση.[3]
• Τυπολογία Holmes[4]
Δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε σε μια εγκληματολογική τυπολογία, την οποία η γράφουσα έχει αξιοποιήσει σε ερευνητικό επίπεδο στο πλαίσιο της αρθρογραφίας και συγγραφής κατά την ανάλυση πολύκροτων υποθέσεων που έχουν καταγραφεί στα ελληνικά και διεθνή εγκληματολογικά και ποινικά χρονικά. Πρόκειται για την τυπολογία του Holmes. Ο εγκληματολόγος από το Πανεπιστήμιο της Louisville, με εξειδίκευση στη μελέτη των κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτόνων, Ronald Holmes, το έτος 1988, αναγνώρισε τέσσερις υποκατηγορίες serial killers. Πρέπει, βέβαια, να υπογραμμισθεί στο σημείο αυτό ότι στην πράξη δεν ακολουθούνται κατά γράμμα οι τυπολογίες. Αποτελούν όμως μια βάση για την εγκληματολογική και για τη δημοσιογραφική έρευνα, χωρίς να μας διαφεύγει ότι όταν αναφερόμαστε σε ανθρώπινες συμπεριφορές δεν πρέπει να είμαστε ποτέ απόλυτοι/ες, δεδομένου ότι πολλές φορές οι συμπεριφορές –σε συνδυασμό και με τη μοναδικότητα κάθε ατόμου– μπορεί να είναι απρόβλεπτες και να οδηγήσουν σε ένα μη αναμενόμενο αποτέλεσμα.
Πιο συγκεκριμένα, οι υποκατηγορίες που προτείνονται από τον Holmes είναι οι ακόλουθες:
- Οραματιστής (Visionary): Πρόκειται κατά κανόνα για ένα ψυχοπαθητικό άτομο το οποίο αισθάνεται «υποχρεωμένο» να διαπράξει τους φόνους, επειδή ακούει φωνές ή βλέπει οράματα που του δίνουν «εντολή» να δολοφονήσει κάποιους ανθρώπους.
- Οι προσανατολισμένοι σε μια αποστολή (Mission-Oriented): Πρόκειται για άτομα τα οποία διέπονται από την ιδεοληψία ότι έχουν μια συγκεκριμένη αποστολή πάνω στη γη, η οποία συνίσταται στο να «εξαγνίσουν» τον κόσμο από συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων που, κατά τη διαστρεβλωμένη ηθική τους, δεν αξίζουν να ζουν. Τέτοιες ομάδες ανθρώπων, οι οποίες κατά την κρίση των συγκεκριμένων ατόμων πρέπει να φονευτούν, είναι οι εκδιδόμενες γυναίκες, οι μετανάστες, οι ομοφυλόφιλοι κλπ.
- • Ο ηδονιστικός δολοφόνος (Hedonistic Killer): Σκοτώνει για την απόλαυση που αποκομίζει με την πράξη της δολοφονίας και μάλιστα είναι αξιοσημείωτο ότι ορισμένες φορές νιώθει σεξουαλική ικανοποίηση όταν διαπράττει τον φόνο.
- • Ο «διψασμένος» για εξουσία (Power-Oriented): Πρόκειται για τον τύπο του ανθρωποκτόνου που δολοφονεί για να αποκτήσει εξουσία και να δείξει τη δύναμή του πάνω στα θύματα. Αυτού του τύπου οι ανθρωποκτόνοι δεν είναι κατά τον Holmes ψυχοπαθητικές προσωπικότητες, αλλά έχουν εμμονή με το να αιχμαλωτίζουν και να ελέγχουν τα θύματά τους, εξαναγκάζοντάς τα να υπακούσουν σε κάθε επιθυμία και εντολή τους.
Να αναφέρουμε επίσης ότι εντοπίζεται ανάμεσα στους serial killers και τους mass murders μια ακόμα τυπολογία, αυτή των spree killers/spree murderers, με ελληνική απόδοση του όρου επίσης ως «κατά συρροή ανθρωποκτόνοι». Η συγκεκριμένη τυπολογία έχει ομοιότητες αλλά και σημεία διαφοροποίησης από τις δύο προαναφερθείσες εγκληματολογικές τυπολογίες. Ειδικότερα οι spree killers δρουν σε διαφορετικές τοποθεσίες. Η διάπραξη των ανθρωποκτονιών λαμβάνει χώρα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που μπορεί να φτάσει μέχρι τις 30 ημέρες, με κύριο όμως χαρακτηριστικό ότι συχνά οι ανθρωποκτονίες τους συνοδεύονται και από κάποιο άλλο κακούργημα, με συνηθέστερα εγκλήματά τους τη ληστεία και τον βιασμό. Ως προς το modusoperandi τους, κατά κανόνα, φονεύουν με πυροβόλο όπλο και σκοπός τους είναι η άμεση θανάτωση των θυμάτων. Στοχεύουν σε μεγάλο αριθμό θυμάτων, τα οποία είναι τουλάχιστον περισσότερα από τρία άτομα. Ως προς τα θύματά τους, οι spree killers δεν «αναζητούν» στο πρόσωπό τους να εντοπίσουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Τα θύματά τους μπορεί να είναι άγνωστοι ή να είναι συγγενείς ή φίλοι με τον δράστη.[5]
Εδώ αξίζει να κάνουμε τη διαφοροποίηση με τα θύματα των serial killers, τα οποία πληρούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που τα καθιστούν «ιδανικά θύματα» (ideal victims) για τον δράστη ή για τη δράστιδα. Σε αυτή την περίπτωση, δηλαδή, τα θύματα συγκεντρώνουν στο πρόσωπό τους όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά τα οποία οι serial killers μισούν και γι’ αυτό θέλουν να αφανίσουν τα θύματά τους. Συνεπώς και μια γυναίκα serial killerμπορεί να επιδιώκει τον αφανισμό ατόμων στο πρόσωπο των οποίων βλέπει κάποια χαρακτηριστικά που για τους δικούς της λόγους μισεί. Ενδεικτικά παραδείγματα: μπορεί στα μάτια των παιδιών που σκοτώνει μια serialkiller να «βλέπει» τη δική της τραυματική παιδική ηλικία ή να νιώθει την αδυναμία της να τα φροντίσει και να τα προστατεύσει και αντί να παραδεχτεί αυτή την αδυναμία και να αναζητήσει βοήθεια και στήριξη να φτάνει στο ακραίο σημείο της αφαίρεσης της ζωής τους. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να σκοτώνει τα δικά της παιδιά για να εκδικηθεί τον σύντροφό της ή τη μητέρα της, δηλαδή καταγράφονται και περιπτώσεις γυναικών που αντί να στραφούν στο πρόσωπο που τους προκαλεί πόνο να στρέφονται σε βάρος των ίδιων τους των παιδιών.
Ακολούθως θα εξετάσουμε πώς σκιαγραφείται το εγκληματικό προφίλ γυναικών serial killers και τι μας δείχνουν τα πορίσματα ερευνών για την πολυανθρωποκτόνο δράση γυναικών σε βάρος ανηλίκων.
• Η σκιαγράφηση του εγκληματικού προφίλ των γυναικών κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτόνων (serialkillers)
Σε διεθνές επίπεδο οι περιπτώσεις γυναικών που προβαίνουν σε κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτονίες δεν έχουν απασχολήσει την κοινωνία μας, ούτε την εγκληματολογική έρευνα και μελέτη σε μεγάλο βαθμό και σε καμία περίπτωση στην έκταση στην οποία έχουν απασχολήσει οι αντίστοιχες υποθέσεις ανδρών serial killers. Αξιοσημείωτο μάλιστα είναι ότι η γυναίκα serial killer, διαχρονικά, έχει σκιαγραφηθεί ως ένα έρμαιο των συναισθημάτων της και διανοητικά αδύναμο ον, που συχνά ενεργεί παρορμητικά στην αγωνιώδη προσπάθειά της να ικανοποιήσει έναν θρασύδειλο εραστή.[6]
Ένα ενδεικτικό παράδειγμα που αποδεικνύει ότι η εγκληματολογική έρευνα ήταν εστιασμένη στον άνδρα δράστη, πόσο μάλιστα σε τόσο σοβαρές υποθέσεις, ήταν ότι στις ΗΠΑ πολλές εφημερίδες είχαν αποδώσει λανθασμένα στην Aileen Wuornos, η οποία προέβη σε κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτονίες κατά τη διάρκεια των ετών 1989 και 1990, τον χαρακτηρισμό της πρώτης Αμερικανίδας γυναίκας serial killer. Ωστόσο, πριν από την Wuornos, η Margie Velma Barfield, η οποία συνελήφθη το έτος 1978, είχε δολοφονήσει 7 συζύγους και τη μητέρα της. Ενώ στο πολύ πιο μακρινό παρελθόν και πιο συγκεκριμένα στη διάρκεια των ετών 1896 και 1908 η Belle Guness είχε δολοφονήσει έναν μεγάλο αριθμό ατόμων, πάνω από 40, με αναφορές να κάνουν λόγο για 49 άτομα.
Ο Eric Hickey έχει πραγματοποιήσει στο παρελθόν, το έτος 1991, μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα στην οποία επισημαίνεται ότι οι γυναίκες είναι ήρεμοι δολοφόνοι, με κάθε χτύπημά τους να είναι όμως εξίσου θανατηφόρο με των ανδρών. Αλλά, όπως υπογραμμίζει ο Hickey, η πιο σημαντική διαφοροποίηση είναι ότι σπανίως ή πολύ αργότερα υποπίπτουν στην αντίληψή μας όλα τα εγκλήματά τους εξαιτίας της χαμηλής ορατότητας της εγκληματικής τους δραστηριότητας. Κάποια χρόνια αργότερα, το 2002, ο Hickey διεξήγαγε μια έρευνα σε 62 γυναίκες που είχαν προβεί σε κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτονίες, προκειμένου να καθορίσει τα κίνητρα και τις μεθόδους της εγκληματικής τους δράσης. Διαπίστωσε ότι πρωταρχικό κίνητρο για τις πράξεις τους ήταν το οικονομικό όφελος, ακολουθούν η εξασφάλιση ναρκωτικών ουσιών και η ικανοποίηση συναισθημάτων ανεπάρκειας. Έπεται η επιθυμία ελέγχου και τέλος βρίσκεται η ικανοποίηση άγριων σεξουαλικών ορέξεων. Η πιο διαδεδομένη μέθοδος για την τέλεση των δολοφονιών είναι η δηλητηρίαση (80% των περιπτώσεων που εξετάσθηκαν), ακολουθούν ο πυροβολισμός, το χτύπημα στο κεφάλι με αιχμηρό αντικείμενο και ο πνιγμός.[7]
Ο συγγραφέας Brian Lane στο έργο του Encyclopedia of Women killer κατέγραψε τα βασικά κίνητρα που ωθούν τις γυναίκες σε κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτονίες, τα οποία είναι τα εξής:
- Το κέρδος
- Η ζήλεια
- Η εκδίκηση
- Η εξόντωση του θεωρούμενου εχθρού
- Η λαγνεία
- Η ευχαρίστηση
Ο Lane κάνει μια περαιτέρω διάκριση ανάμεσα σε όσες γυναίκες δολοφονούν από ευχαρίστηση και σε όσες δολοφονούν από λαγνεία, υπογραμμίζοντας ότι κυρίαρχο στοιχείο που παρακινεί τις πρώτες στην αφαίρεση ανθρώπινων ζωών είναι η ευχαρίστηση, μολονότι ενδέχεται να εμπλακούν και σε πράξη σεξουαλικής κακοποίησης η οποία όμως συνιστά δευτερεύον κίνητρο δράσης. Οι Michael και C.L. Kelleher στο έργο τους Murder Most Rare (1999) έχουν επισημάνει αρκετές κατηγορίες προκειμένου να ερμηνεύσουν τόσο ειδεχθή κατ’ εξακολούθηση εγκλήματα, με δράστιδες γυναίκες. Ειδικότερα, θεωρούν ως σημαντικά κίνητρα εγκληματικής δράσης τις διανοητικές διαταραχές, την εκδίκηση και το κέρδος.
Άλλες κατηγορίες στις οποίες αναφέρονται είναι οι:
• «Μαύρη Χήρα»
• «Άγγελοι του Θανάτου»
• «Ανθρωποκτόνοι που δρουν σε ομάδα»
• «Σεξουαλικά αρπαχτικά».
Τέλος, πολλές από αυτές τις εγκληματικές ενέργειες τις εντάσσουν οι Kelleher στην κατηγορία των ανεξήγητων και άλυτων εγκλημάτων.[8] Ένα ακόμα καθοριστικής σημασίας χαρακτηριστικό των serialkillers είναι ο προσεκτικός σχεδιασμός των εγκλημάτων τους. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα μιας οικιακής βοηθού, της Anna Zwanziger, τον 19ο αιώνα, η οποία, όταν υπέστη την απόρριψη ενός εργοδότη της, σχεδίασε προσεκτικά της εκδίκησή της, ρίχνοντας λευκό δηλητήριο στη ζάχαρη που γνώριζε ότι θα καταναλωθεί από όλα τα μέλη της οικογένειας. Μάλιστα, πριν εγκαταλείψει το σπίτι, δεν δίστασε να προσφέρει στο μωρό της οικογένειας δηλητηριασμένο γλυκό.[9]
Από όλα τα παραπάνω, οδηγούμαστε σε ορισμένα θεμελιώδη συμπεράσματα, τα οποία μπορούν να συνοψιστούν στα εξής σημεία:
- Το εγκληματικό προφίλ των γυναικών serial killers μπορεί να χαρακτηριστεί σκληρό και καταγράφεται μια συναισθηματική απάθεια ως προς τον πόνο που προκαλούν στα θύματά τους.
- Ο σχεδιασμός των εγκλημάτων τους μπορεί να είναι προσεκτικός και μεθοδικός, ώστε να αποφευχθούν τα λάθη και να μην κινήσουν τις υποψίες των αρχών.
- Η ορατότητα των εγκλημάτων τους είναι πιο χαμηλή σε σχέση με την αντίστοιχη εγκληματική δράση ανδρών serial killers, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί και στις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τη γυναικεία εγκληματικότητα.
- Τα κίνητρα εγκληματικής δράσης γυναικών κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτόνων διαφοροποιούνται ανά περίπτωση, άρα είναι σημαντικό να εξετάζεται κάθε υπόθεση σε βάθος.
- Μεταξύ των κινήτρων εγκληματικής τους δράσης, μπορούμε να εντοπίσουμε τη σφοδρή επιθυμία εκδίκησης, την εξόντωση ατόμων που εκλαμβάνουν σαν εμπόδια στη ζωή τους, αλλά και την προσπάθεια αποκόμισης προσωπικών ωφελειών, όπως μπορεί να είναι οικονομικά και άλλα οφέλη.
- Θα εστιάσουμε επίσης στο γεγονός ότι όπως και οι άνδρες serial killers, έτσι και οι γυναίκες -όσο παράδοξο κι αν μας φαίνεται- μπορούν να αποκομίζουν ευχαρίστηση όταν προβαίνουν στις διαδοχικές ανθρωποκτονίες. Συνεπώς, γι’ αυτές τις γυναίκες το να συνεχίζουν την εγκληματική τους δράση φαίνεται πως ικανοποιεί βαθύτερες ψυχολογικές τους ανάγκες, που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης.
- Αξιοσημείωτο είναι ότι και γυναίκες που έχουν αναλάβει μέσα από τον επαγγελματικό τους ρόλο τη φροντίδα ανηλίκων -ακόμα και ασθενών ανηλίκων σε νοσοκομεία- (ως εκ τούτου είναι επιφορτισμένες με ένα πολύ σημαντικό καθήκον) έχουν φτάσει στο σημείο να εκμεταλλευτούν τη δυνατότητα που τους δίνεται να βρίσκονται κοντά σε παιδιά ή/και να έχουν εύκολη πρόσβαση σε φάρμακα -σε περιπτώσεις στις οποίες εργάζονται σε νοσοκομεία- για να διαπράξουν τις ειδεχθείς εγκληματικές τους πράξεις. Προβληματισμό προκαλεί ότι αυτές οι γυναίκες μπορεί για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα να χαίρουν της εμπιστοσύνης των γονέων των παιδιών – θυμάτων τους, όπως και των συναδέλφων τους και να καθυστερούν να κινήσουν τις υποψίες των αρχών, με συνέπεια να δρουν ανενόχλητες σε βάρος ανηλίκων ακόμα και για μήνες ή/και χρόνια.
- Σε αυτό το σημείο αξίζει να περάσουμε ένα σημαντικό μήνυμα, ότι είναι εξέχουσας σημασίας η επαγρύπνησή μας ως προς τα άτομα τα οποία αναλαμβάνουν τη φύλαξη και γενικότερα την προστασία ανηλίκων και να τονίσουμε ότι όταν υπάρχουν βάσιμες υποψίες πως ένα άτομο μπορεί να είναι επικίνδυνο για τη σωματική ή/και ψυχική υγεία ενός ανηλίκου πρέπει να το απομακρύνουμε έγκαιρα από το παιδί. Επομένως, ας είμαστε όλες και όλοι πολύ προσεκτικοί ως προς αυτή την κρίσιμη παράμετρο του θέματος και πολύ προσεκτικοί/ές ως προς τα πρόσωπα στα οποία εμπιστευόμαστε ό,τι πιο πολύτιμο έχουμε στη ζωή μας, τα παιδιά μας.
- Τέλος, έχουμε περιπτώσεις κατά τις οποίες γυναίκες serial killers δεν έχουν δράσει μόνες τους, που αποτελεί ένα στοιχείο το οποίο πρέπει επίσης να διερευνάται σε αντίστοιχες υποθέσεις .
Στο 13ο Κεφάλαιο του νέου μου βιβλίου, υπό τον τίτλο Εγκλήματα κατά της Ζωής και η Εγκληματική Δράση της Serial Killer «Φόνισσας» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη[10], αναζητώ συσχετισμούς ανάμεσα στη συγκλονιστική μυθιστορηματική ηρωίδα του Παπαδιαμάντη με γυναίκες serial killers. Συσχετίζω μάλιστα την υπόθεσή της με πραγματικές υποθέσεις που έχουν απασχολήσει τα ελληνικά και διεθνή εγκληματολογικά και ποινικά χρονικά, γιατί θεωρώ ότι με τους εν λόγω συσχετισμούς εξάγονται θεμελιώδης σημασίας συμπεράσματα που μας δίνουν το έναυσμα για προβληματισμό σχετικά με φλέγοντα ζητήματα της επικαιρότητας. Οι κύριες διαπιστώσεις στις οποίες καταλήγω όσον αφορά στον συσχετισμό της «Φόνισσας» με serial killers είναι οι εξής:
- Η «Φόνισσα» μπορεί να ενταχθεί στην τυπολογία των serial killers. Ειδικότερα, κατ’ αντιστοιχία με τους serial killers, σκοτώνει τα κοριτσάκια διαδοχικά. Μετά τον πρώτο φόνο που διαπράττει μας δίδεται η εντύπωση ότι τίθεται σε εφαρμογή ένας φαύλος κύκλος βίας που κλείνει μέσα του μια «αλυσίδα» δολοφονιών. Ο κύκλος αυτός θα εξακολουθήσει να υφίσταται μέχρι τη στιγμή του θανάτου της ίδιας της δημιουργού των φρικτών εγκληματικών πράξεων.
- Από την άλλη πλευρά υπάρχουν ορισμένες σημαντικές διαφοροποιήσεις που οφείλουμε να αναδείξουμε. Τα κίνητρα που ωθούν τη «Φόνισσα» στην εγκληματική της δράση δεν έχουν καμία σχέση με οικονομικά οφέλη και συμφέροντα, αλλά ούτε μπορούν να ενταχθούν σε κάποια από τις προαναφερθείσες κατηγορίες. Τα κίνητρα της «Φόνισσας» έχουν μια «αγνή» βάση (να προστατεύσει τα θύματά της από την κακή τους μοίρα και να τα λυτρώσει από μελλοντικά βάσανα και ταλαιπωρίες), που συνήθως δεν βλέπουμε στις υποθέσεις των serial killers που δρουν συχνά με ιδιαίτερη σκληρότητα σε βάρος των θυμάτων της.
- Επίσης η «Φόνισσα» δεν σχεδιάζει προσεκτικά τα εγκλήματά της. Μολονότι πρωταρχική επιδίωξή της είναι να δει νεκρά τα κοριτσάκια, δεν βλέπουμε να καταστρώνει κάποιο σατανικό σχέδιο δράσης προκειμένου να τα εξοντώσει. Με άλλα λόγια, η σκέψη του θανάτου των κοριτσιών βρίσκεται μεν διαρκώς στο μυαλό της, δεδομένου ότι της έχει γίνει έμμονη ιδέα, αλλά απουσιάζει ο σχεδιασμός της δράσης της.
- Συνεπώς, η «Φόνισσα» δεν σχεδιάζει ούτε τις δολοφονίες ούτε καν τις επισκέψεις στα κοριτσάκια. Αισθάνεται και η ίδια δέος από τον ρόλο που διαδραματίζουν στη ζωή της οι συμπτώσεις και τα τυχαία γεγονότα και το πώς αυτά την οδηγούν πιο κοντά στα θύματά της, ώστε φτάνει στο ακραίο σημείο να θεωρήσει ότι η παρουσία των κοριτσιών είναι σημάδι σταλμένο από τον Θεό.
- Συνοπτικά, η «Φόνισσα» εντάσσεται στην κατηγορία των κατ’ εξακολούθηση ανθρωποκτόνων (serialkillers), καθώς διαπράττει διαδοχικές ανθρωποκτονίες ανήλικων κοριτσιών. Εν τούτοις, τόσο ο τρόπος εγκληματικής της δράσης (modus operandi) όσο και η υπογραφή της (signature) εμφανίζουν ορισμένα ιδιάζοντα στοιχεία που καθιστούν την υπόθεσή της ξεχωριστή και απαιτούν από τον μελετητή μια ιδιαίτερη εμβάθυνση.
Ολοκληρώνοντας το παρόν άρθρο θα ήθελα να τονίσω τη σημασία του να εξετάζεται κάθε υπόθεση σε βάθος ως προς τα ειδικά χαρακτηριστικά της, τα οποία μπορούν να μας δώσουν «τροφή» για σκέψη και προβληματισμό, αλλά και το έναυσμα για δράση με απώτερο στόχο την προστασία ατόμων εκτεθειμένων σε πολλαπλούς κινδύνους, ειδικά των πιο ευάλωτων ομάδων πληθυσμού. Παράλληλα, οι συσχετισμοί που μπορούμε να πραγματοποιήσουμε μεταξύ πολύκροτων υποθέσεων οι οποίες έχουν απασχολήσει την εγκληματολογική έρευνα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο μας δίνουν τη δυνατότητα να εξετάσουμε ακόμα πιο αναλυτικά σύνθετες πτυχές και διαστάσεις του εγκλήματος και του εγκληματικού φαινομένου και να αναδείξουμε σημαντικά σημεία που μπορούν να έχουν εφαρμογή σε πολλές υποθέσεις. Κομβικής σημασίας ασφαλώς και η συζήτηση, με αφορμή και τις υποθέσεις της επικαιρότητας, για τον ρόλο της οργανωμένης Πολιτείας ως προς την ενίσχυση της πρόληψης και της έγκαιρης παρέμβασης και ως προς την άρτια στελέχωση αρμόδιων φορέων και υπηρεσιών, ειδικά όταν αναφερόμαστε στην προστασία ανηλίκων.
[1] Βλ. αναλυτικά: Τοποθέτησή μου στην Εφημερίδα “Καθημερινή” για την Πολύκροτη Υπόθεση | Καρδαρά Αγγελική
Η διαδικτυακή πηγή ανακτήθηκε στις 26-7-2025.
[2] Η αναφορά του όρου γίνεται από τον κ. Κουράκη στη μελέτη του με τίτλο Η ανθρωποκτονία χθες, σήμερα, αύριο. Βασικά πορίσματα του Εγκληματολογικού Συμποσίου με θέμα «Διεπιστημονική προσέγγιση του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας» (Πάντειο Πανεπιστήμιο, 18-19.5.1998): «Ποινική Δικαιοσύνη», 1999, 1151-1154 = Ν. Κουράκης, Εγκληματολογικοί Ορίζοντες, τ. Β΄, 2005, 43-54. URL: Η ανθρωποκτονία χθες, σήμερα, αύριο – Crime in Crisis (crime-in-crisis.com) Η διαδικτυακή πηγή ανακτήθηκε στις 3-10-2024.
[3] Οι συγκεκριμένες αναφορές στις επιστημονικές τοποθετήσεις του Δρος Παπαϊωάννου και μια ευρύτερη ανάλυση των όρων γίνονται και στο πλαίσιο του άρθρου της γράφουσας, Καρδαρά, Α. «Serial killers: εγκληματολογική ανάλυση και απεικόνιση στα media» στον ιστό τοπο BLOKO στις 4-12-2017. URL: Serial killers: εγκληματολογική ανάλυση και απεικόνιση στα media (bloko.gr) Η διαδικτυακή πηγή ανακτήθηκε στις 3-10-2024.
[4] Βλ. αναλυτικά την τυπολογία του Holmes διαδικτυακά. URL: Act-Focused – Holmes Typology (weebly.com) Η διαδικτυακή πηγή ανακτήθηκε στις 3-10-2024.
[5] Τζάνη, Δ. Βαγιανού, Β. «Πόση εγκληματολογική αλήθεια κρύβει η σειρά Mindhunter;» στην ηλεκτρονική περιοδική επιθεώρηση εγκληματολογίας και ποινικής δικαιοσύνης ‘Crime Times’ Crime Times τ.5 Φεβρουάριος 2018. URL: Πόση εγκληματολογική αλήθεια κρύβει η σειρά Mindhunter; – Crime Times Η διαδικτυακή πηγή ανακτήθηκε στις 23-7-2024.
[6] Davis, C.A. (2002). Women who kill: profiles of female serial killers. London; Allison & Busby Limited, σ. 371.
[7] Magma, A. (2002). Female Terror: scary women, modern crimes. London: Virgin Books, σ. 222.
[8] Davis, C. A. Ό.π., σσ. 362-363.
[9] Ό.π., σ.373.
[10] Καρδαρά, Α. (2025). Εγκλήματα κατά της Ζωής & η Εγκληματική Δράση της Serial Killer «Φόνισσας» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Αθήνα: Παπαζήσης, σσ. 167-176.
