Η 24η Απριλίου αποτελεί την μέρα μνήμης της γενοκτονίας των Αρμενίων που συντελέστηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία την περίοδο του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. Κατά την 24η Απριλίου 1915 ξεκίνησε, ουσιαστικά, η πρώτη γενοκτονία που συντελέστηκε τον 20ο αιώνα – ένα χρονικό ορόσημο στην σύγχρονη εξέλιξη του διεθνούς δικαίου που σηματοδότησε την άνοδο του τομέα των διεθνών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την δημιουργία, μετά το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που εδράζεται στην προστασία και στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικότερα, επί του θέματος, την υιοθέτηση την 9η Δεκεμβρίου 1948 της Σύμβασης του ΟΗΕ για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 12 Ιανουαρίου 1951.
Τονίζεται εξ υπαρχής ότι η Σύμβαση του 1948 αναφέρει ότι η γενοκτονία, συντελούμενη είτε σε περίοδο ειρήνης ή πολέμου, τυγχάνει έγκλημα διεθνούς δικαίου και τα συμβαλλόμενα μέρη και η διεθνής κοινότητα στο σύνολό της αναλαμβάνουν την υποχρέωση να προλαμβάνουν και να τιμωρούν πράξεις γενοκτονίας, ως αυτές ορίζονται στο Άρθρο ΙΙ της Σύμβασης (πράξεις που ενεργούνται με την πρόθεση ολικής ή μερικής καταστροφής ομάδας, εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής που περιλαμβάνουν φόνο των μελών της ομάδας, σοβαρή βλάβη της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητας των μελών της ομάδας, εκ προθέσεως υποβολή της ομάδας σε συνθήκες διαβίωσης που δύνανται να επιφέρουν την πλήρη ή την μερική σωματική της καταστροφής και μέτρα που αποβλέπουν στην παρεμπόδιση της γέννησης στους κόλπους συγκεκριμένης ομάδας).
Η γενοκτονία των Αρμενίων την περίοδο 1915 – 1918 αποτελεί ένα από τα πλέον πολυσυζητημένα ζητήματα. Η αναγνώριση των συμβάντων της περιόδου ως πράξεων γενοκτονίας αποτελεί ιδιαίτερο νομικό ζήτημα, πέραν της ηθικής που περιβάλλει την συγκεκριμένη πράξη και η Τουρκία ανέκαθεν συντηρούσε και συντηρεί την θέση ότι αυτά δεν ανάγονται σε πράξεις γενοκτονίας εκ μέρους του προκατόχου κράτους, ήτοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Φυσικά, οι πλείστοι διεθνολόγοι και ακαδημαϊκοί επί του θέματος έχουν προ πολλού αναγνωρίσει τα τότε γεγονότα ως να εμπίπτουν στον ορισμό της γενοκτονίας, ενώ πολλά κράτη έχουν επίσης προχωρήσει σε αυτήν την επισήμανση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής είναι το πιο πρόσφατο κράτος που έχει αναγνωρίσει τα γεγονότα της περιόδου ως πράξεις γενοκτονίας και η σημασία τούτης της αναγνώρισης είναι ιδιαίτερα σημαντική έχοντας υπόψιν της σχέσεις ΗΠΑ – Τουρκίας υπό το πρίσμα γεωπολιτικών, γεωστρατηγικών και γεωοικονομικών αναλύσεων.
Την ημέρα θύμησης της γενοκτονίας των Αρμενίων, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ προχώρησε για πρώτη φορά με τον πλέον επίσημο τρόπο στην χρήση της λέξης «γενοκτονία» αναφερόμενος στα γεγονότα της περιόδου. Αν και ο Πρόεδρος Ρίγκαν για πρώτη φορά χρησιμοποίησε τον συγκεκριμένο όρο σε μια διακήρυξη το 1981, οι ΗΠΑ για πρώτη φορά επίσημα προχωρούν πλέον με τον επίσημο χαρακτηρισμό των πράξεων εκείνων ως γενοκτονία. Παρόλο το γεγονός ότι οι προκατόχοι του Μπάιντεν προεκλογικά δήλωναν ότι θα προχωρούσαν με ανάλογη διακήρυξη, για πολλούς και διάφορους λόγους ούτε ο πρώην Προέδρος Ομπάμα αλλά ούτε και ο τέως Πρόεδρος Τραμπ προχώρησαν κατά την διάρκεια της θητείας τους στην χρήση του όρου «γενοκτονία» σε σχέση με την μαζική εξόντωση και εκδίωξη των Αρμενίων κατά την διάρκεια της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα. Ο Πρόεδρος Μπάιντεν, μόλις στις πρώτες 100 τόσες μέρες της διακυβέρνησής του, υλοποίησε την προεκλογική του δέσμευση και αποφάσισε να «κλείσει» το ανοικτό ζήτημα νωρίς στην θητεία του. Η πράξη αυτή, όμως, επέχει σημαντικών συνεπειών, ειδικότερα όσον αφορά στις σχέσεις των δυο κρατών, που, στην παρούσα χρονική περίοδο – τα τελευταία τουλάχιστον τέσσερα χρόνια – βρίσκονται σε τεντωμένο σκοινί.
Η Τουρκία ξεκάθαρα επιδεικνύει μια στάση, κατά το μάλλον ή ήττον, αποδέσμευσης από το δυτικό βαγόνι στην γεωπολιτική της πορεία. Ειδικότερα, μετά την αγορά του πυραυλικού συστήματος S-400 από την Ρωσία, για το οποίο το ΝΑΤΟ αλλά και οι ίδιες οι ΗΠΑ έχουν δηλώσει ότι αποτελεί σοβαρή εμβολή στην λειτουργία των συμβατών οπλικών συστημάτων που κατέχουν τα μέλη του βορειοατλαντικού συμφώνου, τον αποκλεισμό της Τουρκίας από το πρόγραμμα εξέλιξης των μαχητικών αεροσκαφών F-35 αλλά και γενικότερα τις τεταμένες σχέσεις που δημιουργήθηκαν με την δράση της Τουρκίας σε διάφορα περιφερειακά μέτωπα που αντικρούουν την θέση των δυτικών της συμμάχων (βλ. για παράδειγμα, Συρία, «Ισλαμικό Κράτος», Ιράκ κ.ο.κ.), οι σχέσεις των δυο συμμάχων έχουν επιδεινωθεί. Ενδεχομένως, μάλιστα, το πλήγμα που παρατηρείται στις σχέσεις των δυο, να είναι δύσκολο να επιδιορθωθεί, ενώ περαιτέρω συνέχεια αναμένεται να δοθεί τον Ιούνιο στις Βρυξέλλες στα πλαίσια της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, οπόταν και θα υπάρξει η πρώτη επίσημη δια ζώσης επαφή μεταξύ Μπάιντεν – Ερντογάν.
Η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων από τις ΗΠΑ αποτελεί πρωτίστως μια πολιτική πράξη της νέας διακυβέρνησης των ΗΠΑ που πολύ νωρίς έδωσαν το στίγμα της εξωτερικής τους πολιτικής στην περίοδο Μπάιντεν, ειδικότερα όσον αφορά την μεταστροφή της χώρας σε ζητήματα που άπτονται της πολυμέρειας που υποσχέθηκε να ακολουθήσει ο κ. Μπάιντεν, ειδικά σε θέματα που αφορούν τον σεβασμό του διεθνούς δικαίου και του δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο Δρ. Αντώνης Στ. Στυλιανού είναι Λέκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D in Law – International Law and Human Rights (Kent) και Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
